Cùng với toàn Đảng, toàn dân ta, đội ngũ những người làm báo trong làng báo chí cách mạng Việt Nam đang đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh theo Chỉ thị 05-CT/TW của Bộ Chính trị (khóa XII). Trong đó, học tập phong cách làm báo của Người là vấn đề cơ bản, cốt lõi nhất, góp phần nâng cao trình độ nghiệp vụ báo chí, chất lượng bài viết, đưa nền báo chí nước nhà phát triển đúng định hướng, hiện đại và chuyên nghiệp trong xu thế hội nhập.
Đối với mỗi người dân Việt Nam, Hồ Chí Minh không chỉ là một vị lãnh tụ lỗi lạc, danh nhân văn hóa thế giới, mà Người còn là nhà báo vĩ đại, ngọn bút sắc sảo, giàu tính chiến đấu, với phong cách mẫu mực, phản ánh chân thực, sinh động cuộc sống, có tính giáo dục cao. Phong cách làm báo của Người đã ghi đậm dấu ấn cho nền báo chí cách mạng Việt Nam trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc trước kia và trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Nhờ đó, báo chí đã thực sự là vũ khí sắc bén truyền bá chủ nghĩa Mác - Lê-nin, lên án chủ nghĩa thực dân, đế quốc, cổ vũ, động viên toàn dân tham gia sự nghiệp cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nhà báo cách mạng Hồ Chí Minh đã trở thành biểu tượng sáng ngời về tinh thần chiến đấu, tính trung thực, cách thể hiện ngắn gọn, súc tích và mang đầy tính nhân văn cao cả. Đó là nét rất riêng, độc đáo, sáng tạo trong phong cách làm báo của Người, mãi mãi là tấm gương sáng để những người làm báo học tập và noi theo.
Trong cuộc đời làm báo của mình, Bác đã viết hàng ngàn bài báo, đủ các thể loại, dịch ra nhiều thứ tiếng, với hàng trăm bút danh, đăng trên nhiều ấn phẩm ở trong nước và nước ngoài. Dù ở thể loại nào, các bài viết của Bác cũng đều toát lên tính trung thực, phản ánh đúng hiện thực khách quan, bản chất sự việc, phân biệt rõ đúng sai, không “tô hồng”, “bôi đen”, phiến diện, một chiều. Đây chính là phẩm chất cao đẹp của đạo đức nghề nghiệp, cái gốc của một nhà báo cách mạng, người làm báo chân chính. Tính trung thực trong phong cách làm báo Hồ Chí Minh còn được thể hiện ở việc Người không chỉ nói cái tốt, cái thành công, mà còn chỉ ra những thói hư, tật xấu, tính ích kỷ, bệnh quan liêu, mệnh lệnh và cả những việc chưa thành công để tìm biện pháp khắc phục. Bác cho rằng: “Không nên chỉ viết cái tốt mà giấu cái xấu. Nhưng phê bình phải đúng đắn. Nêu cái hay, cái tốt phải có chừng mực, chớ phóng đại. Có thế nào nói thế ấy. Bộ đội và nhân dân ta cũng có nhiều cái hay để nói lên, không cần phải bịa đặt ra”1; “nói có sách, mách có chứng”, chỉ rõ “cái việc ấy ở đâu, thế nào, ngày nào, nó sinh ra thế nào, phát triển thế nào, kết quả thế nào”2, v.v. Những bài báo của Bác đã toát lên nỗi đau cùng nỗi đau của những người dân mất nước, chịu cảnh lầm than, nô lệ dưới ách nô dịch của kẻ thù xâm lược; vui cùng niềm vui của nhân dân khi được hưởng cuộc sống hòa bình trong xã hội mới; day dứt trước những bất công, phê phán hủ tục, tệ nạn; vũ khí sắc bén vạch tội, tấn công kẻ thù, “thắp lửa” cho quần chúng nhân dân vùng lên đấu tranh, “phò chính, trừ tà”, nên có sức cảm hóa, thuyết phục mạnh đối với bạn đọc. Bởi thế, nó có tính chiến đấu, tính định hướng rất cao.
Để có được những bài viết đó, Bác yêu cầu nhà báo phải “có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được”3; phải nâng cao trình độ văn hóa, đi sâu vào nghiệp vụ, gần gũi quần chúng, chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết - coi đây là nguyên tắc hàng đầu phải tuân thủ. Đồng thời, phải xác định đúng đối tượng, mục đích, cách viết. Người chia sẻ: “Muốn tiến bộ, muốn viết hay, thì phải cố gắng học hỏi, ra công rèn luyện. Kinh nghiệm của tôi thế này: Mỗi khi viết một bài báo, thì tự đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Khi viết xong thì nhờ anh em xem và sửa dùm”4. Dù đối tượng cụ thể đó là ai thì họ vẫn là nhân dân, là quần chúng cách mạng nên tính quần chúng là điều báo chí phải hết sức coi trọng. Bởi thế, trong các bài báo Bác viết đều hết sức ngắn gọn, cô đọng, súc tích, văn phong giản dị, dễ hiểu, dễ đi vào lòng người, không dài dòng, sáo rỗng. Tuy nhiên, ngắn gọn không có nghĩa là “cụt lủn” mà là “gọn gàng, sáng sủa, mạch lạc, có đầu, có đuôi, có nội dung thiết thực, thấm thía, chắc chắn”, “chớ lạm dụng chữ”, “đánh đố quần chúng”, “sao cho mỗi đồng bào, mỗi chiến sĩ đều đọc được, hiểu được, nhớ được, làm được”5, v.v. Cách viết như vậy, là biểu hiện đặc trưng phong cách báo chí của Người, vừa đậm đà tính dân tộc, vừa giàu tính hiện đại; vừa chứa chan tính quần chúng, vừa hừng hực tinh thần chiến đấu, có giá trị lý luận và thực tiễn cao, đến nay vẫn còn nguyên giá trị.
Học tập phong cách làm báo Hồ Chí Minh, thời gian qua, báo chí nước ta đã phát huy được thế mạnh, bảo đảm thông tin nhanh nhạy, chân thực, khách quan, chính xác, kịp thời, phản ánh mọi mặt đời sống xã hội theo đúng định hướng và tôn chỉ, mục đích; khởi phát nhiều phong trào mang ý nghĩa nhân văn, khơi dậy truyền thống, niềm tự hào dân tộc. Đa số các cơ quan báo chí, các nhà báo đã thể hiện được lòng trung thành với Đảng, Tổ quốc và nhân dân; phát hiện, biểu dương những nhân tố mới, điển hình tiên tiến; tích cực đấu tranh chống lại những cái xấu, tiêu cực trong đời sống xã hội; có ý thức giữ gìn, phát huy bản sắc, truyền thống văn hóa dân tộc. Ngày càng xuất hiện nhiều nhà báo yêu nghề, sâu sát với cơ sở, gắn bó với nhân dân, có những tác phẩm tốt, hiệu quả chính trị - xã hội cao, góp phần quan trọng vào việc củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ, tạo động lực quan trọng cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Tuy nhiên, việc quán triệt, học tập phong cách làm báo Hồ Chí Minh ở một số cơ quan báo chí, nhà báo chưa thực sự sâu sắc, hiệu quả. Nổi lên là, không ít cơ quan báo chí, nhà báo không bám sát tôn chỉ, mục đích, xa rời thực tiễn nên đã có những bài viết mang nội dung thông tin thiếu trung thực, thiếu chính xác, phản ánh một chiều mặt trái xã hội, chưa quan tâm phát hiện, biểu dương nhân tố tích cực, điển hình tiên tiến trong các phong trào hành động cách mạng. Một số bài báo còn dài, không rõ tính mục đích, tính định hướng, sa vào khuynh hướng “thương mại hóa”, chạy theo thị hiếu tầm thường. Thậm chí, có những bài báo đưa tin còn sơ hở, thiếu sót, tạo điều kiện cho các thế lực thù địch lợi dụng, khai thác, xuyên tạc chống phá Đảng và Nhà nước ta; công tác đấu tranh, phản bác các thông tin và luận điệu sai trái, thù địch chưa được chú trọng, chưa thật sắc bén, thiếu tính thuyết phục, v.v.
Để khắc phục tình trạng đó, đưa nền báo chí nước nhà phát triển theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, thực sự là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, đoàn thể xã hội và là diễn đàn của nhân dân, góp phần định hướng dư luận xã hội, cầu nối “ý Đảng với lòng dân”, tăng cường sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc,… các cơ quan báo chí và đội ngũ những người làm báo cần tích cực trau dồi, rèn luyện về bản lĩnh chính trị, đạo đức nghề nghiệp, năng lực nghiệp vụ, phong cách làm báo, v.v. Trong đó, tiếp tục đẩy mạnh việc học tập phong cách làm báo Hồ Chí Minh là vấn đề cơ bản, cần được thực hiện nghiêm túc.
Trước hết, học tập Bác ở tính trung thực trong tác nghiệp báo chí. Đây là phẩm chất đạo đức nghề nghiệp, nền tảng của người làm báo, nên đòi hỏi khi viết báo phải trung thực, tôn trọng sự thật, không làm sai lệch thông tin hoặc chạy theo lợi nhuận mà đưa những sự kiện “giật gân” để câu khách, “xào xáo” những thông tin có sẵn để viết bài. Mọi thông tin đưa ra công luận phải phản ánh đúng bản chất sự thật khách quan, cung cấp cho công chúng hình ảnh chân thực về sự kiện và tình huống được thông tin, thông qua đó hướng dẫn, định hướng dư luận. Học tập phong cách Bác, báo chí phải bám sát cơ sở, thực tiễn, nắm tâm tư, nguyện vọng của người dân; thông tin trung thực về tình hình đất nước và thế giới; tuyên truyền, phổ biến, góp phần xây dựng và bảo vệ đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa lành mạnh của nhân dân, bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Coi trọng đúng mức việc phát hiện, biểu dương các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; có quan điểm đúng - sai rõ ràng, không thổi phồng thành tích cũng như phản ánh không đúng mức những khó khăn, khuyết điểm của cá nhân, tập thể, v.v.
Thứ hai, đề cao tính chiến đấu, tính định hướng trong từng bài báo. Tính chiến đấu là đặc trưng nổi bật trong phong cách làm báo Hồ Chí Minh. Theo Bác, hoạt động báo chí thực chất là hoạt động chính trị, báo chí là vũ khí đấu tranh cách mạng nên người viết báo phải thể hiện rõ sự ủng hộ hay phản biện đối với vấn đề, sự kiện mà mình đang phản ánh. Với tinh thần đó, ngày nay, báo chí phải đóng vai trò quan trọng trong đấu tranh chống “diễn biến hòa bình”, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” và âm mưu “phi chính trị hóa” quân đội; bảo vệ chủ nghĩa Mác - Lê-nin, tư tưởng Hồ Chí Minh, Cương lĩnh, quan điểm, đường lối của Đảng, làm cho hệ tư tưởng của Đảng, giai cấp công nhân, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, giá trị truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, tinh hoa văn hóa thế giới chiếm vị trí chủ đạo trong đời sống tinh thần của xã hội. Đồng thời, dũng cảm đấu tranh không khoan nhượng với mọi đối tượng, hiện tượng làm tổn hại đến lợi ích của dân tộc, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí, quan liêu, tiêu cực, tệ nạn xã hội; phản bác có hiệu quả những thông tin, quan điểm sai trái, phản động, thù địch, bảo vệ vững chắc trận địa tư tưởng của Đảng trong đời sống xã hội.
Thứ ba, học tập cách viết ngắn gọn, rõ ràng, dễ hiểu của Bác. Đó là đặc trưng phong cách báo chí của Người, nên đối với những người làm báo phải học cách viết sao cho lối hành văn ngắn gọn, cô đọng, súc tích, sức thuyết phục cao. Để làm được điều đó, bên cạnh việc học tập, đào tạo cơ bản, mỗi nhà báo, nhất là những người mới vào nghề cần phải tích cực, tự giác học tập, rèn luyện, kiên trì, nhẫn nại và đặc biệt là phải tâm huyết với nghề, tận tâm với công việc. Tuy nhiên, để viết một bài ngắn, đủ nội dung cần truyền tải không dễ chút nào, đòi hỏi người viết phải “lao tâm, khổ tứ”, có sự đầu tư nghiên cứu kỹ, thu thập thông tin đầy đủ, tham khảo ý kiến đóng góp của đồng nghiệp, cẩn thận, tỷ mỷ trước khi đăng, v.v. Đồng thời, phải am hiểu sâu sắc nội dung, lập đề cương rõ ràng, mạch lạc, sắp xếp sự kiện, con số khoa học, chặt chẽ và phải kiên trì rèn luyện cách viết ngắn.
Thứ tư, xác định đúng đối tượng, mục đích viết. Học tập phong cách của Người, trong quá trình tác nghiệp, người viết báo phải tuân thủ tôn chỉ, mục đích, nắm được đối tượng độc giả của tờ báo cả về trình độ, tâm tư, nguyện vọng và phải luôn tự hỏi: “Ta viết cho ai xem? Nói cho ai nghe?”. Có như vậy, người viết mới xác định đúng nội dung, hình thức thể hiện, cách diễn đạt tối ưu, phù hợp với lối sống, trình độ học vấn, kiến thức, truyền thống văn hóa cũng như yêu cầu, đặc điểm riêng của từng đối tượng. Đồng thời, xác định đúng mục đích của bài viết là “Để tuyên truyền, giải thích, cổ động, phê bình. Để phục vụ quần chúng”. Những nhà báo Cách mạng là những người làm báo của Đảng, của nhân dân. Trong quá trình tác nghiệp báo chí phải đặt lợi ích của Đảng, lợi ích quốc gia - dân tộc lên trên hết. Báo chí không thể tách rời các vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội của đất nước, do đó khi viết phải đi sâu vào quần chúng, độc giả, điều tra, dẫn chứng cụ thể, rõ ràng để trang bị cho mình chất liệu phong phú trong quá trình tác nghiệp. Xác định đúng đối tượng, mục đích cũng là biện pháp khắc phục được tình trạng “thương mại hóa”, vì lợi ích kinh tế tầm thường mà bỏ qua giá trị tốt đẹp, chức năng cơ bản của báo chí, có những bài viết gây dư luận nhiều chiều, ảnh hưởng đến sự đồng thuận xã hội và niềm tin của nhân dân đối với Đảng, chế độ.
Học tập phong cách làm báo Hồ Chí Minh trong tình hình hiện nay là yêu cầu hết sức quan trọng đối với các cơ quan báo chí và đội ngũ nhà báo. Thực hiện tốt điều đó, không chỉ góp phần xây dựng đội ngũ nhà báo vững mạnh, đưa sự nghiệp báo chí nước nhà phát triển tương đồng với báo chí quốc tế trong quá trình hội nhập, mà còn thể hiện lòng tôn kính đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh - nhà báo cách mạng vĩ đại và là người thầy, tấm gương để chúng ta học tập, noi theo.
Đại tá, TS. ĐỖ HỒNG LÂM
_______________
1 - Hồ Chí Minh - Toàn tập, Tập 8, Nxb CTQG, H. 2011, tr. 206.
2 - Sđd, Tập 8, tr. 208.
3 - Sđd, Tập 12, tr. 166.
4 - Sđd, Tập 13, tr. 465.
5 - Sđd, Tập 6, tr. 165.
Theo Tạp chí Quốc phòng toàn dân
Tâm Trang (st)
