Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” là một trong những chuẩn mực đạo đức cốt lõi trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Những chuẩn mực này đã tồn tại lâu dài trong đời sống xã hội. Những con người, những cộng đồng người thường răn dạy chính mình và dạy nhau, dạy cho đời sau những đức tính quý báu đó. Những chuẩn mực đạo đức tốt đẹp này đã tồn tại xuyên qua thời gian, xuyên qua các chế độ xã hội, đến với Bác Hồ và đã được Bác tiếp thu, phát triển nội dung của những chuẩn mực ấy để rèn luyện chính mình và răn dạy chúng ta. Có người cho rằng: Giáo dục cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư thì e cổ quá. Bác đã ôn tồn giải thích: Cái gì cũ mà tốt thì phải tiếp thu, phát triển lên. Học ở Bác điều đó, sau này chúng ta có luận điểm biện chứng và khoa học, đó là kế thừa và tiếp thu có chọn lọc tinh hoa văn hóa dân tộc và nhân loại.
Hồ Chủ tịch với Georges Bidautl năm 1946
Hồ Chí Minh đã viết nhiều bài về cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Nhiều lần Bác dạy về cần, kiệm, liêm, chính và bản thân người thực sự là tấm gương mẫu mực của cần, kiệm, liêm, chính. Bốn đức ấy, đức nào cũng quý, cũng cần, Bác Hồ đã ví như bốn mùa của trời, bốn phương của đất, thiếu một đức, thì không thành người. Với chữ “chính”, đức “chính”, Bác không phân tích nhiều, Người viết: “Chính nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn đứng đắn. Điều gì không thẳng thắn, đứng đắn, tức là tà”.
Cần, kiệm, liêm là gốc rễ của chính. Nhưng một cây cần có gốc rễ, lại cần có cành, lá, hoa, quả mới là cây hoàn toàn. Một người phải cần, kiệm, liêm nhưng còn phải chính mới hoàn toàn.
Trên quả đất có hàng muôn triệu người. Song số người ấy có thể chia làm hai hạng người thiện và người ác.
Trong xã hội, tuy có trăm công nghìn việc. Song những công việc ấy có thể chia làm hai thứ: Việc chính và việc tà.
Làm việc chính, là người thiện
Làm việc tà, là người ác.
Siêng năng (cần), tằn tiện (kiệm), trong sạch (liêm), chính là thiện
Lười biếng, xa xỉ, tham lam là tà, là ác”
Bác đã phân tích biện chứng của các đức cần, kiệm, liêm với chính.
Chữ “chính” của Bác là sự tiếp thu, phát triển chữ “chính” từ đạo Nho của Đức Khổng Tử. Đức Khổng Tử nêu học thuyết của mình cách đây khoảng 2500 năm đòi hỏi xã hội phong kiến phải thực hiện cho được “chính danh”. Danh là tên gọi của con người hoặc sự vật. Danh có thể hiểu là do con người đặt tên cho sự vật và hiện tượng khi đã hiểu biết về bản chất của nó. Chính danh nghĩa là tên gọi của sự vật thế nào thì bản chất của sự vật như thế ấy. Vua phải thật sự xứng đáng là vua có đầy đủ các tố chất về tài, đức, về trí tuệ. Các thứ bậc, quan tước được cất nhắc, bổ nhiệm cũng phải có đầy đủ những tiêu chí xứng đáng với chức vụ được bổ (những tiêu chí ấy bây giờ tương tự như chúng ta coi đó là các tiêu chuẩn cán bộ). Trong các mối quan hệ thì cha phải ra cha, con phải ra con, vợ phải ra vợ, chồng phải ra chồng, trên phải ra trên, dưới phải ra dưới… Đức Khổng Tử cho rằng danh có chính thì ngôn mới thuận. Ngôn là biểu hiện không chỉ của Danh mà còn là biểu hiện của trí tuệ và các phẩm chất bảo đảm của chính danh. Học thuyết chính danh của Khổng Tử vô cùng sâu sắc và gần gũi với chúng ta hiện nay. Bác Hồ dạy cán bộ, đảng viên đạo làm gương, nêu gương: “Đảng viên đi trước, làng nước theo sau” cũng có cội nguồn sâu xa từ thuyết chính danh.
Đức Phật Thích Ca Mâu Ni quan niệm về cuộc đời là những chuỗi ngày đau khổ, là sự luân hồi, nhân - quả. Người đã tìm ra chân lý của sự khổ đau vô tận của con người do thập kết sử (mười điều) do chính con người tạo ra: Tham lam, giận dữ, si mê, kiêu ngạo, nghi ngờ, thân kiến, biến kiến, tà kiến, kiến thủ, giới cấm thủ; trong đó đặc biệt có tam độc (ba điều): tham lam, giận dữ, si mê là nguyên nhân chính của sự đau khổ.
Đức “chính” theo quan niệm của đạo Phật hết sức toàn diện cả tư duy đến hành động, cả lời nói đến việc làm trong mọi mối quan hệ của con người. Cái đích chữ chính của Đức Phật là cái đích hướng thiện, loại bỏ cái tà, cái ác…
Bác Hồ kính yêu tiếp thu những tinh túy cái thiện của Đức khổng Tử, Đức Phật, người định nghĩa: Chính nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Nội dung chữ chính của Bác có cả những điều trong chữ chính của tinh hoa văn hóa của nhân loại: Nhân loại luôn có xu hướng hướng thiện, hướng tới cái chính, không chấp nhận cái tà, cái ác. Thực hiện chữ chính theo quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, phải bắt đầu từ tâm và phải là sự tu dưỡng bền bỉ suốt đời. Trong mối quan hệ với “liêm”; có “liêm” thì mới có “chính”; có “cần”, “kiệm” thì có “liêm”; nhưng cũng có khi có “liêm” mà chưa thể có “chính” hoàn toàn. Ví dụ như có một người trong cuộc sống và quan hệ luôn liêm khiết, trong sáng, nhưng trước hành vi lũng đoạn, sa đọa của người khác lại không dám góp ý, không dám đấu tranh… thì người đó chưa chính tâm, chưa chính ngôn… Cho nên trong bốn đức: Cần, kiệm, liêm, chính mà Bác dạy chúng ta Đức nào cũng vô cùng cần thiết và thực hiện nó không hề dễ. Đức “chính” là kết quả của cần, kiệm, liêm nhưng không phải cứ thực hiện tốt cần, kiệm, liêm là có “chính”, phải thấy “chính” độc lập tương đối, đồng thời cũng là cái đức khó thực hiện nhất trong bốn đức. Trong đời sống “chính” có ý nghĩa vô cùng sâu rộng, vô cùng cần thiết, nhưng không phải ai cũng thực hiện được, nhất là trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường hiện nay ở nước ta.
Hiện nay, toàn Đảng, toàn dân đang tiếp tục thực hiện Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh”. Hơn một năm qua, thực tế cho thấy việc tuyên truyền về đạo đức và tư tưởng đạo đức của Bác thực hiện khá rộng rãi nhưng việc làm theo để rèn luyện đạo đức còn nhiều hạn chế. Trong phạm vi đức “chính”, bên cạnh những con người chân chính, mẫu mực cũng còn một bộ phận không nhỏ những người chưa “chính” trên các góc độ khác nhau… Danh và Thực còn có khoảng cách khá xa. Để thực hành tiết kiệm chống lãng phí, Chính phủ đã ban hành một loạt các Nghị định quy định chế độ, tiêu chuẩn, định danh, định lượng từ ô tô con cho đến sử dụng điện thoại… cũng là để xác định rõ: Danh nào thì thực ấy, nhưng có bao nhiêu người thực hiện tốt các quy chuẩn ấy? Bao nhiêu người còn lạm dụng tiêu chuẩn, còn biến của công thành của tư?... Rồi đến chuyện vây cánh ê kíp, chạy chức, chạy quyền để kiếm “danh” mà có “thực”. Bốn đức: Cần, kiệm, liêm, chính nói chung, đức chính nói riêng đang đứng trước những thách thức không nhỏ, thậm chí Nghị quyết của Đảng đã coi sự xuống cấp về đạo đức như một đe dọa sự tồn tại của chế độ.
Cổ nhân có câu: Thượng bất chính, hạ tắc loạn. Thực hiện tốt đức “chính” thật sự là niềm tin, là sự công bằng, văn minh và ổn định chính trị, xã hội. Những điều đó đòi hỏi ở mọi người trước hết là ở Đảng, ở cán bộ, đảng viên, đặc biệt là những người đang giữ những cương vị, những trọng trách của Đảng và chính quyền các cấp, bởi vì, họ như những tấm gương cho cán bộ, đảng viên và nhân dân noi theo… Hiểu được và làm được chữ “Chính” trong tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh không hề đơn giản mà nó là niềm tin, là cội nguồn của sự đoàn kết, là biểu hiện của một xã hội chân chính, một Đảng chân chính, một tương lai chân chính, bắt đầu từ mỗi con người chân chính…
Sự hưng vong của đất nước hôm nay và ngày mai đang rất cần một đức chính thật sự theo tư tưởng của Bác kính yêu.
Theo NGUYỄN THẾ CƯỜNG/ baoanhdatmui.vn
Kim Yến(st)
