Ngày nay, đọc lại Di chúc của Người, tìm hiểu về cuộc đời, thân thế, sự nghiệp và đạo đức tác phong của Người, các nhà nghiên cứu đều không khỏi ngạc nhiên vì tính hiện đại cũng như tầm nhìn vượt thời gian trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
Ngày 14/5/1959, Bác đến thăm Nhà máy in Tiến Bộ, Hà Nội. Ảnh: TTXVN
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến lĩnh vực khoa học và công nghệ (KH&CN). Người cho rằng khoa học và kỹ thuật có ảnh hưởng rất lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và phát triển đất nước. Người không ngừng chăm lo bồi dưỡng, đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học và kỹ thuật để phục vụ cho nước nhà. Có thể khẳng định, hiểu và đánh giá đúng về vai trò, sức mạnh của KH&CN và biết cách phát huy tối đa sức mạnh đó trong sự nghiệp cách mạng chính là cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh về KH&CN.
Khoa học phải từ sản xuất mà ra
Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ I của Hội Phổ biến khoa học, kỹ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát biểu những quan điểm của mình về khoa học tự nhiên và kỹ thuật. Người đã thể hiện sự quan tâm của mình đối với vấn đề năng suất lao động và tăng năng suất lao động. Người cho rằng: “Khoa học phải từ sản xuất mà ra và phải trở lại phục vụ sản xuất, phục vụ quần chúng, nhằm nâng cao năng suất lao động và không ngừng cải thiện đời sống của nhân dân, bảo đảm cho chủ nghĩa xã hội thắng lợi”. (Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 11, tr.78). Theo Người, muốn công tác phổ biến khoa học, kỹ thuật thành phong trào mạnh mẽ, phải dựa vào lực lượng to lớn của các tổ chức quần chúng như thanh niên, phụ nữ, công đoàn… Đồng thời phải phối hợp chặt chẽ với các ngành chuyên môn và các tổ chức khoa học khác. Người đề cao nhiệm vụ dạy bảo các cháu thiếu niên về khoa học, kỹ thuật, làm cho các cháu ngay từ nhỏ đã biết yêu khoa học, để mai sau các cháu trở thành những người có thói quen sinh hoạt và làm việc một cách khoa học.
Công nghệ là lãnh đạo và cải tạo kinh tế của quốc dân
Về phát triển công nghệ, Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến kế hoạch và sản xuất. Người cho rằng kế hoạch không nên tụt lại sau, nhưng cũng không nên chạy quá nhanh trước sự phát triển của công nghệ. Mong muốn của Hồ Chí Minh là làm sao để dân ta thoát khỏi đói nghèo, để nền kinh tế của nước ta theo kịp các nước tiên tiến khác. Muốn như vậy thì chúng ta cần phải tập trung tăng cường và đẩy mạnh phát triển các lĩnh vực về KH&CN dựa trên một nền kinh tế nông nghiệp ổn định. Người cũng chỉ rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa công nghệ với ngành Nông nghiệp. Trong nền kinh tế nước ta lúc bấy giờ, nông nghiệp đóng vai trò quan trọng đảm bảo phát triển kinh tế, và công nghệ cũng là một yếu tố ảnh hưởng, chi phối mạnh mẽ đến sản xuất nông nghiệp. Hồ Chí Minh cho rằng: “Chỉ có liên hệ chặt chẽ với nông nghiệp, không rời xa sức tiết kiệm và ăn khớp với vốn liếng và sức hậu bị của ta - thì công nghệ mới làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của nó, là lãnh đạo và cải tạo kinh tế của quốc dân”. (Hồ Chí Minh toàn tập, Tập 6, tr.499).
Đào tạo, phát triển nguồn nhân lực và trọng dụng nhân tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến việc đoàn kết, tập hợp đội ngũ trí thức, trọng dụng nhân tài, tạo điều kiện tối đa cho trí thức phát huy tài năng, hiểu biết của mình phục vụ đất nước, phục vụ nhân dân. Biết bao nhân sĩ, trí thức và các nhà khoa học tên tuổi như: Hồ Đắc Di, Nguyễn Văn Tố, Tạ Quang Bửu, Tôn Thất Tùng, Trần Đại Nghĩa, Phạm Ngọc Thạch, Đặng Văn Ngữ… đã tự nguyện từ bỏ cuộc sống êm ấm, giàu có ở Hà Nội, Sài Gòn, Tokyo hay Paris để tham gia cách mạng, sẵn sàng chịu nhiều hy sinh, gian khổ, lập nên những kỳ tích về KH&CN trong kháng chiến. Tất cả họ đều xuất phát từ lòng yêu nước, niềm tin, niềm cảm phục đối với lãnh tụ Hồ Chí Minh, từ “ánh sáng” toát ra từ tầm cao trí tuệ, từ cuộc đời và sự nghiệp của Người.
Bên cạnh sự quan tâm và chính sách trọng dụng nhân tài, Người cũng đặc biệt chú ý đến việc đào tạo, phát triển nguồn nhân lực cho lĩnh vực KH&CN. Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng xây dựng "con người mới" vì đây là động lực quyết định hướng đi lên của xã hội Việt Nam tương lai. Người đòi hỏi phải có chiến lược trồng người như trong câu nói: “Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người” (Bác phát biểu tại Lớp học chính trị của giáo viên cấp 2 và cấp 3 toàn miền Bắc năm 1958). Con người mới vừa là nhân vừa là quả của quá trình đấu tranh xây dựng xã hội mới. Bác Hồ đã từng nói: "Đã là người chủ thì phải biết tự mình lo toan gánh vác, không ỷ lại, không ngồi chờ". Con người mới phải có tri thức văn hóa và khoa học, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ dựa trên những phẩm chất đạo đức được tu dưỡng, rèn luyện hàng ngày.
Việc Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 06-CT/TƯ ngày 7/11/2006 về phát động Cuộc vận động “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” là hết sức có ý nghĩa. Khi mà nhân loại đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên toàn cầu hoá và kinh tế tri thức, kỷ nguyên của công nghệ thông tin trực tuyến mà trong đó KH&CN và tri thức đã trở thành động lực trực tiếp và quan trọng nhất cho phát triển thì những quan điểm của Hồ Chí Minh về KH&CN, tấm gương đạo đức và tác phong của Người trong quan hệ với đội ngũ trí thức vẫn mãi là kim chỉ nam, là động lực để chúng ta có thể tạo nên nhiều kỳ tích về KH&CN trong thời kỳ đổi mới, xây dựng đất nước và hội nhập./.
Đỗ Long Văn (Tổng hợp)
