Bên cạnh những mặt tích cực, quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và mặt trái của nền kinh tế thị trường tác động không nhỏ đến năng lực, phẩm chất và uy tín của đội ngũ cán bộ chủ chốt, trong đó có phương diện văn hóa chính trị. Do đó, việc nâng cao văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đang trở thành yêu cầu cấp thiết hiện nay.
Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc thăm hỏi nhân dân xã nông thôn mới Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Ảnh: TTXVN
Văn hóa chính trị: Phẩm chất quan trọng đối với cán bộ lãnh đạo chủ chốt
Văn hóa chính trị nói chung là tổng thể những giá trị được hình thành trong thực tiễn chính trị, thể hiện nhận thức, lý tưởng - niềm tin chính trị và cách thức tham gia vào đời sống chính trị của các chủ thể, hướng tới tiêu chí chân, thiện, mỹ. Đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở các cơ quan đảng, chính quyền, ban, ngành, các đoàn thể chính trị - xã hội là những người lãnh đạo thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội vào thực tiễn đời sống; đồng thời, họ cũng là người quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, cho nên những hoạt động của họ rất cần sự nêu gương gắn với nền tảng văn hóa chính trị tương xứng, phù hợp với yêu cầu, chức năng, nhiệm vụ.
Văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở nước ta là sự kết tinh toàn bộ các giá trị phẩm chất đạo đức, trình độ năng lực, nhân cách chính trị; biểu hiện ở các chuẩn mực xã hội, ở trình độ và năng lực nhận thức chính trị trên từng cương vị, trong từng lĩnh vực công tác mà họ được phân công lãnh đạo, quản lý, điều hành.
Hiện nay, quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và sự vận hành của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã tác động tích cực đến tình hình kinh tế - xã hội, làm thay đổi tác phong công tác của đội ngũ cán bộ các cấp. Song, cùng với đó là những tác động tiêu cực gây ra không ít hệ lụy. Trước tình hình trên, Đảng ta xác định một trong những giải pháp quan trọng là: “Xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế. Chú trọng chăm lo xây dựng văn hóa trong Đảng, trong các cơ quan nhà nước và các đoàn thể; coi đây là nhân tố quan trọng để xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh”1. Vì vậy, xây dựng văn hóa chính trị cho cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở nước ta là vấn đề có ý nghĩa cấp bách cả về lý luận và thực tiễn hiện nay.
Tác động của hội nhập quốc tế, mặt trái của nền kinh tế thị trường tới văn hóa chính trị của đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt
Hội nhập quốc tế là xu thế tất yếu khách quan, lôi cuốn tất cả các quốc gia trên thế giới tham gia vào “sân chơi chung” và tác động sâu rộng tới các lĩnh vực của đời sống xã hội, đến sự vận động, phát triển của mọi dân tộc. Trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Đảng và nhân dân ta luôn chủ động, tích cực hội nhập trên các lĩnh vực và điều này được thể hiện rõ trong định hướng chiến lược nhằm thực hiện thắng lợi công cuộc đổi mới và xây dựng đất nước. Hội nhập quốc tế bao hàm những yếu tố tích cực, khách quan và là điều kiện thuận lợi đối với quá trình xây dựng văn hóa chính trị cho đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Về nhận thức, cán bộ, đảng viên tiếp thu những thành tựu to lớn của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; có điều kiện học hỏi, nâng cao trình độ, tiếp thu, trao đổi kinh nghiệm quản lý của thế giới, đặc biệt là những tri thức về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội; điều đó làm cho đội ngũ cán bộ trở nên năng động, linh hoạt, có khả năng tiếp thu tinh hoa khoa học chính trị của thế giới để áp dụng vào trong lãnh đạo, quản lý trên cương vị đảm nhiệm. Về mặt trình độ, cán bộ, đảng viên có điều kiện nâng cao nhận thức về chính trị; trình độ chuyên môn, nghiệp vụ được chuẩn hóa; nâng cao kiến thức về công nghệ thông tin và hoàn thiện năng lực làm việc trong môi trường quốc tế; tính chuyên nghiệp, minh bạch trong hoạt động lãnh đạo, quản lý được nâng lên… Về tư duy, quá trình hội nhập quốc tế giúp đội ngũ cán bộ mở rộng tầm nhìn mang tính toàn diện về những thuận lợi và khó khăn, những thời cơ và thách thức; có tính sáng tạo trong tư duy chiến lược, nhạy bén, thích ứng nhanh; có khả năng dự báo trong môi trường quốc tế thay đổi nhanh chóng và khó lường như hiện nay.
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta vận hành theo các quy luật kinh tế khách quan của nền kinh tế thị trường, có sự quản lý, điều tiết của Nhà nước và sự lãnh đạo của Đảng, nhằm bảo đảm sự phát triển nhanh và bền vững đất nước, nâng cao đời sống nhân dân vì mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Đặc biệt sau 35 năm đổi mới đất nước, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta đã tác động tích cực đến đội ngũ cán bộ chủ chốt về tác phong, tư duy, năng lực quản trị kinh tế hiện đại.
Tuy nhiên, tiến trình hội nhập quốc tế cũng có những tác động tiêu cực, khiến cho chủ thể hoạt động chính trị dễ bị dao động về nhận thức chính trị khi tiếp xúc với đa dạng các quan điểm chính trị phi mác-xít, dễ bị ảnh hưởng bởi lối sống văn hóa phương Tây; bị lôi kéo, mua chuộc bởi chiến lược “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch, tăng nguy cơ “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ… Đó là những hệ lụy trái với bản chất văn hóa chính trị của giai cấp công nhân và những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Mặt trái của nền kinh tế thị trường làm cho một số cán bộ lãnh đạo chủ chốt dễ bị sa ngã, bị cám dỗ trước đồng tiền, quyền lực, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống. Thời gian qua, nhiều vụ, việc vi phạm phải xử lý kỷ luật đối với cán bộ rơi vào những lãnh đạo có vị trí chủ chốt trong các cơ quan, đơn vị, địa phương, do tham nhũng, lãng phí, lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm trái quy định, vi phạm về đạo đức, lối sống… Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa XII chỉ rõ: “Một bộ phận không nhỏ cán bộ phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, làm việc hời hợt, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, có biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Một số cán bộ lãnh đạo, quản lý, trong đó có cả cán bộ cấp chiến lược, thiếu gương mẫu, uy tín thấp, năng lực, phẩm chất chưa ngang tầm nhiệm vụ, quan liêu, xa dân, cá nhân chủ nghĩa, vướng vào tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, lợi ích nhóm. Không ít cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nước thiếu tu dưỡng, rèn luyện, thiếu tính đảng, lợi dụng sơ hở trong cơ chế, chính sách, pháp luật, cố ý làm trái, trục lợi, làm thất thoát vốn, tài sản của Nhà nước, gây hậu quả nghiêm trọng, bị xử lý kỷ luật đảng và xử lý theo pháp luật”2.
Trong nhiệm kỳ Đại hội XII của Đảng, cấp ủy, ủy ban kiểm tra các cấp đã thi hành kỷ luật 2.209 cán bộ, đảng viên có liên quan đến tham nhũng; trong đó có 113 cán bộ diện Trung ương quản lý, cả đương chức và đã nghỉ hưu. Trong đó, có 3 Ủy viên Bộ Chính trị, 1 nguyên Ủy viên Bộ Chính trị; 7 Ủy viên Trung ương Đảng, 16 nguyên Ủy viên Trung ương Đảng; 1 bộ trưởng và 4 nguyên bộ trưởng; 22 thứ trưởng và nguyên thứ trưởng; 12 bí thư và nguyên bí thư tỉnh, thành ủy; 3 phó bí thư và nguyên phó bí thư tỉnh ủy; 15 chủ tịch và nguyên chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố; 26 sĩ quan cấp tướng trong Quân đội, Công an3... Những tiêu cực đó đã tạo lực cản đối với sự phát triển của đất nước, làm sụt giảm niềm tin của nhân dân đối với các cơ quan công quyền và đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay.
Giải pháp nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ chủ chốt hiện nay
Để xây dựng văn hóa chính trị, nâng cao phẩm chất, năng lực và uy tín cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt, cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm sau:
Một là, phát huy vai trò của cấp ủy các cấp, tổ chức đảng trong nâng cao văn hóa chính trị cho cán bộ lãnh đạo chủ chốt.
Cấp ủy các cấp, tổ chức đảng, với tư cách là chủ thể trực tiếp của quá trình bồi dưỡng, nâng cao văn hóa chính trị cho đơn vị, cần có nhận thức đúng đắn về nội dung này để làm cơ sở cho công tác lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn và tổ chức thực hiện bảo đảm hiệu quả; thường xuyên làm tốt công tác quán triệt, giáo dục để các tổ chức, các lực lượng trong từng cơ quan, đơn vị nhận thức rõ thực trạng, đề ra yêu cầu, giải pháp nâng cao trình độ văn hóa chính trị cho họ; kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện lệch lạc về tư tưởng, những việc làm sai trái, thiếu trách nhiệm trong xây dựng, nâng cao văn hóa chính trị ở cơ quan, đơn vị. Bên cạnh đó, cấp ủy, tổ chức đảng cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, điều chỉnh những nhận thức lệch lạc và việc làm, hành vi không đúng trong đội ngũ cán bộ, đảng viên để xây dựng văn hóa chính trị; thực hiện đúng nguyên tắc Đảng lãnh đạo cán bộ và trực tiếp quản lý đội ngũ cán bộ, đảng viên; nội dung xây dựng văn hóa chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của cấp ủy đảng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị; thông qua sinh hoạt, hội họp, phân công nhiệm vụ để giáo dục cho cán bộ, đảng viên.
Hai là, nâng cao trình độ tri thức về mọi mặt, đặc biệt về tri thức chính trị cho cán bộ lãnh đạo chủ chốt.
Chính trị là một lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm, đòi hỏi con người khi tham gia vào đời sống chính trị, hoạt động chính trị phải có những tri thức và sự hiểu biết toàn diện, đúng đắn và sâu sắc về nó. V.I.Lênin đặc biệt coi trọng vai trò của tri thức chính trị trong hoạt động chính trị và khẳng định: “Không có lý luận cách mạng thì cũng không thể có phong trào cách mạng”4; “một người không biết chữ là người đứng ngoài chính trị”5. Đối với tổ chức đảng của giai cấp công nhân, V.I.Lênin nhấn mạnh: “Chỉ đảng nào được một lý luận tiền phong hướng dẫn thì mới có khả năng làm tròn vai trò chiến sĩ tiền phong”6; hay “người ta chỉ có thể trở thành người cộng sản khi biết làm giàu trí óc của mình bằng sự hiểu biết tất cả những kho tàng trí thức mà nhân loại đã tạo ra”7. Chỉ có thông qua rèn luyện trong thực tiễn và học tập tri thức của nhân loại mới tạo ra được điều kiện hướng tới phát huy toàn diện năng lực, phẩm chất chính trị và nâng cao trình độ văn hóa chính trị của cán bộ.
Tri thức chính trị của cán bộ lãnh đạo chủ chốt có vai trò định hướng cho các hoạt động trên những lĩnh vực chính trị và xã hội. Trang bị tri thức chính trị cho cán bộ lãnh đạo chủ chốt cần tập trung vào nâng cao hiểu biết, nhận thức về lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; tri thức về chính trị, tri thức về lãnh đạo, quản lý… Đó là những giá trị, tri thức cốt lõi của văn hóa chính trị để cán bộ, đảng viên có cơ sở vững chắc trong nhận thức đầy đủ những đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước.
Ba là, nâng cao đạo đức cách mạng cho cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở nước ta hiện nay.
Cán bộ, chiến sĩ Công an huyện Sông Lô, tỉnh Vĩnh Phúc giúp bà con nông dân thu hoạch lúa bị ngập úng. Ảnh: TTXVN
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh: “Người cách mạng phải có đạo đức cách mạng làm nền tảng, mới hoàn thành được nhiệm vụ cách mạng vẻ vang”8. Theo Người, đạo đức là cái gốc của người cách mạng, là giá trị văn hóa cốt lõi của chính trị. Đạo đức chính là nhân tố cơ bản cấu thành nhân cách chính trị của cán bộ, đảng viên. Đạo đức cách mạng bắt nguồn từ bản chất cách mạng, khoa học và sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân; trong cuộc đấu tranh xóa bỏ giai cấp bóc lột, chế độ bóc lột, xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa, xã hội tự do, bình đẳng, bác ái. Đạo đức cách mạng là sự thống nhất giữa đạo đức và chính trị nhằm giải phóng con người, giải phóng giai cấp, giải phóng nhân loại.
Để làm tròn trách nhiệm phụng sự đất nước, phục vụ nhân dân, người cách mạng nói chung, đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt nói riêng phải luôn nỗ lực phấn đấu, thường xuyên nâng cao đạo đức cách mạng; đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh để “làm cho tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người thật sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của đời sống xã hội, xây dựng văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”9.
Bốn là, nâng cao trình độ năng lực ra quyết định lãnh đạo, điều hành của cán bộ lãnh đạo chủ chốt.
Việc đưa ra quyết định thể hiện năng lực, bản lĩnh chính trị cán bộ lãnh đạo chủ chốt. Đây được xem là khâu cốt lõi, quan trọng nhất của quá trình chính trị, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả hoạt động của cơ quan, đơn vị. Do đó, các quyết định mà cán bộ lãnh đạo chủ chốt đưa ra phải luôn phù hợp với sự vận động của thực tiễn, nhanh chóng, kịp thời, theo đúng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Đó phải là những quyết định khoa học, sáng tạo, kịp thời, đúng đắn, bắt nguồn từ thực tiễn, chứ không phải là những quyết định mang tính cá nhân, trục lợi, dẫn đến “lợi ích nhóm”. Khi ban hành quyết định, phải có tầm nhìn xa, chiến lược, nắm vững chân lý và xu hướng lịch sử để nắm lấy thời cơ, đưa ra quyết định hợp lý; và “phải suy tính kỹ lưỡng. Chớ hấp tấp, chớ làm bừa, chớ làm liều. Chớ gặp sao làm vậy”10. Thực tế tác động của hội nhập quốc tế, toàn cầu hóa và mặt trái của nền kinh tế thị trường trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội đang đặt ra nhiều vấn đề phức tạp cần phải xử lý. Điều đó đòi hỏi đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt phải nâng cao năng lực ra quyết định và uy tín, giá trị của quyết định. Đó là thước đo trình độ văn hóa chính trị của cán bộ lãnh đạo chủ chốt hiện nay. Cần có cơ chế kiểm soát quyền lực đi đôi với bảo vệ những cán bộ dám nghĩ, dám làm, biết làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung.
Năm là, chú trọng công tác xây dựng, quy hoạch đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt.
Công tác xây dựng, tạo nguồn cán bộ chất lượng có vai trò quan trọng, quyết định đến văn hóa chính trị của Đảng, Nhà nước nói chung và đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt nói riêng. Bởi lẽ, chủ thể chính trị là con người; uy tín chính trị của Đảng, Nhà nước, hiệu quả hoạt động của bộ máy phụ thuộc vào phẩm chất, năng lực của đội ngũ cán bộ, đảng viên. Do đó, trong công tác cán bộ, cần phải nhanh chóng khắc phục được một số hạn chế, yếu kém, như “việc sắp xếp, bố trí, phân công, bổ nhiệm, giới thiệu cán bộ ứng cử vẫn còn tình trạng đúng quy trình nhưng chưa đúng người, đúng việc. Tình trạng bổ nhiệm cán bộ không đủ tiêu chuẩn, điều kiện, trong đó có cả người nhà, người thân, họ hàng, “cánh hẩu” xảy ra ở một số nơi, gây búc xúc trong dư luận xã hội”11. Tình trạng trên, nếu không được khắc phục, sẽ làm cho hoạt động của bộ máy chính trị bị suy thoái về văn hóa chính trị, quan liêu, xa dân, vi phạm dân chủ, lạm dụng quyền lực, không kiểm soát được quyền lực, chạy chức, chạy quyền,... Vì vậy, công tác cán bộ phải được nghiên cứu, xem xét kỹ lưỡng, có tính hệ thống và đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng để phát hiện được những cán bộ có trí tuệ, tầm nhìn xa, tư duy chiến lược, có óc tổ chức, quyết đoán và có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức chính trị tốt, góp phần đưa nghị quyết của Đảng nhanh chóng đi vào cuộc sống, thực hiện khát vọng phát triển đất nước theo tinh thần Đại hội XIII của Đảng.
Khuất Trọng Nam
Khoa Chủ nghĩa xã hội khoa học, Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
Theo Tạp chí Cộng sản
Đức Thi (st)
---------------
1. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2016, tr. 128
2. Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2018, tr. 47 - 48
3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, t. II, tr. 208 - 209
4. V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, t. 6, tr. 30
5. V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t. 44, tr. 218
6. V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t. 6, tr. 32
7. V.I.Lênin: Toàn tập, Sđd, t. 41, tr. 362
8. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t. 11, tr. 601
9. Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15-5-2016, của Bộ Chính trị, “Về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”
10. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, t. 5, tr. 279
11. Văn kiện Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, Văn phòng Trung ương Đảng, Hà Nội, 2018, tr. 49
