Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu dân chủ một cách dễ hiểu: Dân chủ nghĩa là dân là chủ và dân làm chủ. Người còn nhấn mạnh: “Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân”1. Trên cơ sở tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối, quan điểm của Đảng, Hiến pháp năm 2013 quy định: “Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân”2; thực hiện mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện.
Trên cơ sở vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng nhà nước của dân, do dân và vì dân, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách lớn nhằm thể hiện rõ vai trò của quần chúng nhân dân trong các tiến trình đấu tranh cách mạng. Dù là thời chiến hay thời bình thì vai trò của nhân dân vẫn luôn được thể hiện một cách rõ rệt, nhân dân vẫn luôn là một động lực to lớn của cách mạng, luôn luôn là một lực lượng chính tạo nên sức mạnh để chiến thắng mọi thế lực. Hiện nay, đất nước ta đang bước vào giai đoạn cách mạng mới, giai đoạn của hội nhập toàn diện, với nhiều yêu cầu về thế và lực mới, quần chúng nhân dân cũng đã và đang đối mặt với những tác động mới của thời cuộc, những tác động để yêu cầu quần chúng nhân dân phải nâng cao nhận thức hơn nữa, thể hiện vai trò của mình hơn nữa để đóng góp nhiều hơn nữa cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước.
Quan điểm “dân là chủ”, “dân làm chủ” của Chủ tịch Hồ Chí Minh được Đảng và Nhà nước ta vận dụng một cách thống nhất và toàn diện trong tất cả cách chủ trương, chính sách, điều này được thể hiện trên những nội dung sau:
Thứ nhất, về mở rộng dân chủ xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ của nhân dân là mục tiêu, đồng thời là động lực bảo đảm cho thắng lợi của cách mạng, của công cuộc đổi mới. Đảng ta đã khẳng định: Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất. Vì vậy, dân chủ hóa đời sống xã hội đã và đang trở thành vấn đề cốt lõi và quan trọng nhất của sự nghiệp đổi mới toàn diện ở nước ta hiện nay.
Thứ hai, trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn quan tâm đến vấn đề phát huy quyền làm chủ của nhân dân.Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã chủ trương thực hiện phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" và chủ trương đó ngày càng được thực tế kiểm nghiệm tính cần thiết, khách quan đối với đời sống xã hội3. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII (tháng 6 năm 1997) khẳng định: Khâu quan trọng và cấp bách trước mắt là phát huy quyền làm chủ của nhân dân ở cơ sở, là nơi trực tiếp thực hiện mọi chủ trương Đảng và pháp luật của Nhà nước, là nơi cần thực hiện quyền dân chủ của nhân dân một cách trực tiếp và rộng rãi nhất4. Theo tinh thần của Nghị quyết đó, ngày 18 tháng 02 năm 1998, Bộ Chính trị (khóa VIII) ban hành Chỉ thị số 30 - CT/TW về "Xây dựng và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở”; ngày 20/4/2007, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Pháp lệnh số 34/2007/PL - UBTVQH về "Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn”. Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tiếp tục khẳng định “quan điểm “dân là gốc”, là chủ thể của công cuộc đổi mới được nhận thức và thực hiện ngày càng sâu sắc, đầy đủ hơn; mối quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân được củng cố, tăng cường…”5. Đó là những văn bản có tính chính trị và pháp lý làm cơ sở để mọi người, mọi tổ chức ở cơ sở xây dựng và thực hiện dân chủ cơ sở.
Thứ ba, lấy dân làm gốc là nguyên tắc chỉ đạo trong mọi hoạt động của cơ quan nhà nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện tư tưởng lấy dân làm gốc trong quá trình chỉ đạo soạn thảo Hiến pháp đầu tiên của đất nước Việt Nam độc lập. Hiến pháp năm 1946 chỉ rõ: “Tất cả quyền bính trong nước là của toàn dân” (Điều 1), “tất cả công dân Việt Nam… đều được tham gia chính quyền” (Điều 7). Các cơ quan nhà nước phải thấm nhuần nguyên tắc mà Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn khẳng định rằng, cách mạng là sự nghiệp của quần chúng. Phải lôi cuốn nhân dân tham gia trực tiếp vào công việc chính quyền, vào công tác quản lý nhà nước. Khi nhân dân tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước tại địa phương, các cơ quan nhà nước hiểu hơn nguyện vọng của nhân dân, từ đó phục vụ nhân dân tốt hơn.
Thứ tư, lấy dân làm gốc nghĩa là các cơ quan nhà nước phải hướng mọi hoạt động của mình để phục vụ nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân. Tất cả cán bộ, nhân viên trong bộ máy nhà nước đều là công bộc của nhân dân. Mọi hoạt động của cơ quan nhà nước phải xuất phát từ lợi ích và nguyện vọng chính đáng của nhân dân. Các cơ quan nhà nước phải chăm lo, quan tâm đến đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân.
Dựa vào dân chính là thể hiện tư tưởng lấy dân làm gốc. Kế thừa và phát triển tư tưởng trọng dân, dựa vào sức dân trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò của nhân dân trong xây dựng chính quyền. Nếu biết huy động và tổ chức sức mạnh của nhân dân thì sức mạnh đó trở thành vô địch. Trong bối cảnh đất nước còn hạn chế về nguồn lực, cần phải biết huy động tài lực, trí lực, vật lực, nhân lực từ nhân dân để xây dựng chính quyền. Tuy nhiên, phải biết “khoan thư sức dân”, huy động đúng lúc, đúng chỗ, phù hợp, không phung phí.
Thứ năm, lấy dân làm gốc nghĩa là phải tôn trọng, lắng nghe ý kiến của nhân dân. Phải tuyệt đối tôn trọng nhân dân, không được quan cách, ra lệnh với nhân dân. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở cán bộ rằng phải yêu dân, kính dân, phải có ý thức tôn trọng nhân dân, phải thấy được vai trò và vị trí của nhân dân trong xây dựng chính quyền. Muốn tôn trọng dân thì đầu tiên phải gần dân, lắng nghe dân, từ đó hiểu dân, yêu dân và kính dân. Mọi cán bộ phải rèn luyện và không có hành vi hoặc lời nói khiến người dân hiểu lầm rằng cán bộ thiếu tôn trọng dân.
Như vậy, để thể hiện rõ vị trí và vai trò của nhân dân trong quá trình lãnh đạo cách mạng của Đảng, trong quá trình xây dựng, phát triển đất nước, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, Đảng và Nhà nước ta đã luôn quán triệt tư tưởng "lấy dân làm gốc", trong tất cả các chủ trương, chính sách lớn đều nêu bật vai trò của nhân dân trong quá trình đấu tranh cách mạng. Bởi, trong quá trình lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, nếu không có sự đóng góp của quần chúng nhân dân thì công cuộc đó sẽ không bao giờ giành được chiến thắng. Nhìn lại lịch sử dựng nước, giữ nước từ trước đây và sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước hiện nay, trong trang lịch sử chói lọi đó, trong sự nghiệp xây dựng đất nước phồn vinh, phát triển như hiện nay phần lớn có được là sự ủng hộ của quần chúng nhân dân. Có thể thấy, đúng như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói “Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Có dân giúp sức, ủng hộ và tin tưởng là bí quyết trường tồn của Đảng và Nhà nước ta.
ThS. Dương Quốc Thành
Khoa Lý luận chính trị và khoa học xã hội nhân văn, Học viện An ninh nhân dân
Chú thích
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.6, tr. 232
2. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.168, 38, 169, 39
3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1991.
4. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII (tháng 6 năm 1997)
5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, t2, tr.202
Tài liệu tham khảo:
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.6, tr. 232
2.Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2016, tr.168, 38, 169, 39
3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1991.
4. Nghị quyết Hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII (tháng 6 năm 1997)
5. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2021, T2, tr.202
