Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, chính trị gia thiên tài mà còn là một nhà đạo đức chân chính bởi Người không ngừng tự tu dưỡng để hướng tới chân - thiện - mỹ. Kỷ niệm 45 năm thực hiện Di chúc Bác Hồ, 124 năm Ngày sinh của Người, chúng ta cùng ôn lại và suy ngẫm về những bài học đạo đức từ cuộc sống đời thường của Người.
Chủ tịch Hồ Chí Minh bên ao cá trong Khu Phủ Chủ tịch - Ảnh: T.L
Sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, từ căn cứ địa về Hà Nội, Bác ở 12 Ngô Quyền, Người được cấp mỗi tháng 200 đồng cho việc ăn uống.
Khi Chính phủ Liên hiệp thành lập, Bác về ở số 8 Vua Lê. Bữa ăn của Bác rất đơn giản, thường chỉ có một miếng cá nhỏ, một bát canh, vài quả cà, mấy cọng dưa, một ít ớt và miệng bát cơm. Ngày 10/4/1946, Bác về Ninh Bình để dàn xếp vấn đề tôn giáo. Khi xe đến thị xã, nhân dân ùa đến, vẫy cờ, hô khẩu hiệu chào đón Bác. Lúc đó đã 18h, anh em trong Uỷ ban khẩn khoản mời Bác ở lại nghỉ ăn tối cho đỡ mệt, nhưng Bác nói: "Hàng ngàn đồng bào chờ Bác ngoài kia, Bác không thể nghỉ ở đây để ăn cơm vì 9h tối Bác đã có việc ở Chủ tịch phủ. Bây giờ các chú giúp Bác: Một chú ra tập hợp đồng bào vào một ngã tư rộng gần đây để Bác ra nói chuyện với đồng bào mươi phút; một chú ra cửa hàng mua cho Bác một cặp bánh giò. Còn các chú đi với Bác thì tranh thủ ăn cơm trước. Nói chuyện xong, Bác về Hà Nội ngay cho kịp hẹn. Trong xe, Bác sẽ ăn bánh vừa đỡ tốn kém, vừa tiết kiệm thời gian”. Người nói chuyện với đồng bào khá lâu rồi chia tay ra về. Xe đi được một quãng, Bác mới bắt đầu dùng bữa tối.
Tháng 9/1946, sau khi thăm nước Pháp, Chủ tịch Hồ Chí Minh trở về nước trên Chiến hạm Dumont d’ Urville. Một người lính công vụ được cử tới phục vụ Người đã sửng sốt báo cáo lại với Hạm trưởng: "Ngài Chủ tịch không có nhiều quần áo lót. Chỉ có đúng 2 áo sơ mi, hai quần đùi, hai đôi tất, hai khăn tay. Chủ tịch nói cứ để Chủ tịch tự giặt lấy cũng được!”.
Chín năm kháng chiến, do yêu cầu bảo mật, chăn màn, quần áo của Bác đều nhuộm nâu cho bền và dễ nguỵ trang. Áo rách thì cứ vá đi vá lại nhiều lần, đến chiếc vỏ gối cũng miếng vá sau chồng lên miếng vá trước. Tháng 10/1954, Thủ đô giải phóng. Chủ tịch Hồ Chí Minh về ở tạm trong Nhà thương Đồn Thuỷ. Tháng 12, Người chuyển về khu vực Phủ Toàn quyền cũ (nay là khu Phủ Chủ tịch), chọn ở trong ngôi nhà của người thợ điện, gọi là nhà 54. Mùa hè Hà Nội rất nóng, nhưng Bác không cho lắp máy điều hoà, còn quạt máy thì thi thoảng. Bác thường dùng quạt giấy và quạt nan. Bác có hai bộ quần áo kaki và bộ quần áo dạ đen mặc khi tiếp khách hoặc đi thăm các nơi, còn bình thường, Bác mặc bộ bà ba nhuộm, chỉ khi đi nước ngoài Bác mới mặc áo sơ mi có cổ.
Quần áo của Bác chỉ vài bộ may cùng kiểu, sau khi may xong đều mang đi xí nghiệp Tô Châu nhuộm gụ hết, lúc đầu bộ nào hơi cũ là anh em phục vụ thay bộ khác cùng kiểu cùng màu nên Bác không biết, nhưng sau thấy mặc mãi áo vẫn mới, Người đánh dấu và phát hiện ra quần áo "bị đổi”. Áo dùng lâu, giặt nhiều nên cổ áo bị sờn, rách dần, anh em đề nghị thay, Bác bảo: "Cả cái áo chỉ sờn chỗ cổ mà vứt đi thì không được, các chú chịu khó tháo cổ rồi lộn phía trong ra phía ngoài, may lại vẫn lành như mới”. Anh em xin phép may thêm để mặc thay đổi, Bác ngăn lại: "Đất nước còn nghèo, đời sống nhân dân còn khó khăn, Bác đã có hai bộ kaki tuy cũ nhưng vẫn còn mặc tốt, các chú đừng may thêm, lãng phí”. Đến khi hai chiếc áo của Bác bạc trắng và sờn rách, văn phòng mới đề nghị xưởng May 10 may mới hai bộ cho Bác. Anh chị em công nhân đưa sang ba bộ quần áo kaki cùng một lá thư bày tỏ niềm vinh dự được may áo cho Hồ Chủ tịch. Bác đã tự tay đánh máy lá thư cảm ơn và gửi tặng lại xí nghiệp một bộ để anh chị em công nhân làm phần thưởng thi đua. Đôi dép cao su của Bác được cắt từ lốp ô tô quân sự Pháp tại Việt Bắc, sử dụng dễ dàng và tiện lợi, Bác gọi vui là đôi hài cao su vạn dặm. Về Hà Nội, Bác vẫn dùng đôi dép đã sửa lại nhiều lần và phải đóng đinh giữ cho quai dép khỏi tuột. Các đồng chí phục vụ mua cho Bác một đôi dép lốp mới nhưng Bác tặng lại một đồng chí bảo vệ. Bác đề nghị đưa đôi dép cũ đi chữa lại đế, Người thường nói: Dân ta còn nghèo, mỗi người kể cả Chủ tịch nước cũng phải tiết kiệm.
Chủ tịch Hồ Chí Minh thăm đồng ruộng Bắc Ninh - Ảnh: T.L
Những hôm mời khách đến ăn cơm, Bác đều báo trước cho đồng chí cấp dưỡng biết để chuẩn bị và số tiền đãi khách được trừ vào tiền lương của Người, tuyệt đối không dùng một đồng công quỹ nào. Bác thường mời cơm thân mật thành viên Bộ Chính trị, đôi khi cả gia đình một số đồng chí trong Trung ương, cán bộ, các anh hùng dũng sĩ miền Nam ra báo cáo công tác hoặc chữa bệnh. Tiền lương hàng tháng của Bác sau khi trừ các khoản chi tiêu, ăn uống còn lại đều được gửi vào quầy tiết kiệm ở phố Hàng Gai, Hà Nội, do đồng chí Lê Hữu Lập đứng tên. Ngoài lương, tất cả nhuận bút viết báo, viết sách cũng được gửi vào sổ này và chỉ lúc nào có việc đột xuất, Bác mới nhờ anh em đi rút. Năm 1965, Bác nhờ rút 200 đồng để chuyển về quê nhà Kim Liên góp phần cùng họ hàng lo liệu tang lễ của một người anh con chú bác trong họ Nguyễn Sinh. Mùa hè năm 1967, khi thấy thời tiết nắng nóng, Bác nói với các đồng chí văn phòng rút hết số tiền 25.000 đồng còn trong sổ (lúc đó tương đương giá 60 lạng vàng), đem sang Bộ Quốc phòng gửi tặng bộ đội phòng không uống nước giải khát (số tiền này đủ mua nước cho bộ đội phòng không không quân uống một tuần).
Từ năm 1957, Bác vẫn dùng chiếc xe Pôpêđa đi công tác. Đầu những năm 1960, được trang bị nhiều xe ô tô mới, các đồng chí Bộ trưởng đều chuyển sang đi xe Vônga. Anh em cũng đề nghị Bác đổi xe, sau khi gặp đồng chí lái xe hỏi cụ thể tình trạng chiếc xe, Bác mới trả lời: "Máy đang tốt thì hẵng cứ dùng một thời gian nữa. Đồng chí nào đi nhiều, nhất là các đồng chí làm ngoại giao cần tiếp khách nước ngoài thì nên dành xe tốt, xe sang cho các đồng chí đó”. Hàng năm đến dịp sinh nhật Bác, nhiều đoàn thể cơ quan tập trung đến chúc thọ, Người rất vui, nhưng sau Bác bảo ngày sinh là ngày riêng cá nhân, không nên làm ảnh hưởng nhiều đến thời gian và tiền bạc của tập thể, vì thế cứ đến dịp 19/5 là Bác "có kế hoạch” đi công tác xa hay lên núi Ba Vì (K9) nghỉ ngơi, tránh chúc tụng ồn ào. Tháng 2/1969, Bác muốn đi thăm rừng quốc gia Cúc Phương vì một số đồng chí lãnh đạo giới thiệu mới có phát hiện đặc biệt. Anh em đề nghị Bác đi máy bay lên thẳng cho đỡ mệt, nhưng Bác không tán thành: "Máy bay lên thẳng, để khi nào có người của chúng ta bị tai nạn hoặc bị đau nặng ở vùng hẻo lánh khó chạy chữa thì dùng máy bay lên thẳng đón về nơi trung tâm có bệnh viện lớn. Hoặc lúc nào nước sông lên to, mùa bão cần đi hộ đê thì lấy máy bay lên thẳng mà dùng. Chứ không phải bất kỳ đi đâu, Chủ tịch Đảng, Chủ tịch nước cứ dùng máy bay lên thẳng mà đi” .
Tại kỳ họp thứ 6, Quốc hội khoá II tháng 5/1963, các đại biểu Quốc hội nhất trí đề nghị trao tặng Chủ tịch Hồ Chí Minh Huân chương Sao Vàng, Người cảm ơn và nói: "Chờ đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, Tổ quốc hoà bình thống nhất, Bắc Nam sum họp một nhà, Quốc hội sẽ cho phép đồng bào miền Nam trao cho tôi huân chương cao quý. Như vậy thì toàn dân ta sẽ sung sướng vui mừng”. Và cho đến lúc đi xa, trên ngực áo Người vẫn không một tấm huân chương./.
Đỗ Hoàng Linh
PGĐ Khu Di tích Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
Theo Báo Đại đoàn kết
Huyền Trang (st)
