Chúng tôi xin giới thiệu hồi ký của cố đồng chí Lê Đức, nguyên Phó Thống đốcNgân hàng Nhà nước Việt Nam về một trong những công việc thầm lặng của những người tham gia xây dựng Lăng.
Năm 1974, Phó Thủ tướng Đỗ Mười đến thăm Phòng Tinh luyện vàng bạc củaNgân hàng Nhà nước ViệtNam. Sau khi xem sản phẩm do anh em chúng tôi làm ra, đồng chí có vẻ hài lòng và hỏi chúng tôi có thể nhận mạ dòng chữ bất hủ “Không có gì quý hơn độc lập tự do” của Chủ tịch Hồ Chí Minh để gắn trong Lăng của Người không?
Thay mặt anh em, tôi trình bày với Phó Thủ tướng: “Mạ chữ là công việc mới, rất bỡ ngỡ, sẽ gặp nhiều khó khăn thách thức nhưng đây là nhiệm vụ thiêng liêng, có khó khăn mấy, chúng tôi cũng quyết tâm thực hiện thành công để tỏ lòng tôn kính Bác”. Đồng chí Đỗ Mười nói: “Dòng chữ “Không có gì quý hơn độc lập tự do” và chữ ký của Chủ tịch Hồ Chí Minh được đúc bằng đồng tại Liên Xô có độ bền hàng nghìn năm. Các đồng chí phải bảo đảm mạ vàng chất lượng không thay đổi hàng trăm năm”.
Các lực lượng vũ trang diễu binh trước Lăng Bác.
Chúng tôi nghĩ, với đặc trưng của vàng là không han gỉ, nếu mạ độ dày 30 micro thì chắc chắn đáp ứng được yêu cầu của Phó thủ tướng. Anh chị em Phòng Tinh luyện xin hứa sẽ làm được.
Dưới sự chỉ đạo kỹ thuật của PTS Đào Hữu Vinh và Phạm Đình Thái, giảng viênTrường Đại học Bách KhoaHà Nội, chúng tôi phấn khởi bắt tay vào việc. Bốn kỹ sư rất trẻ gồm hai anh là Lưu Văn Tốt, người miền Nam tập kết, nguyên là thợ vàng có tay nghề rất khá và Nguyễn Văn Sản, hai nữ là Nguyễn Khánh Tâm và Lê Minh Châu có nhiệm vụ chuẩn bị mọi phương tiện và các giải pháp kỹ thuật. Tôi và đồng chí Vũ Thiện, Vụ trưởng Vụ Phát hành lo tiếp nhận vàng Bồng Miêu do đoàn đại biểu Đảng bộ và nhân dân Khu V cung cấp, sau đó lên gặpBan Bảo vệ công trình xây dựng Lăngđể chứng kiến việc mở các hòm đựng chữ từ Liên Xô chuyển sang.
Khó khăn đầu tiên là các con chữ còn dính lớp dầu bảo vệ. Phải mất nhiều thời gian tẩy rửa, hong khô mới bảo đảm độ tinh khiết tuyệt đối mà kỹ thuật mạ yêu cầu.
Trước tiên phải tiến hành mạ thử trên các tiêu bản là những miếng đồng thau hình chữ nhật, ngang 5cm, dài 7cm, dày 2mm. Với trình độ lý thuyết và thực hành có ít nhiều kinh nghiệm, anh chị em chúng tôi đã mạ được những sản phẩm đảm bảo màu sắc, độ mịn, độ bóng. Mọi người rất vui và tin rằng công việc sẽ thuận buồm xuôi gió. Nhưng khi bắt tay vào mạ chính thức các con chữ thì không được kết quả như vậy.
Đi sâu nghiên cứu, chúng tôi nhận ra nguyên nhân là kích thước của chữ lớn hơn tiêu bản thử nghiệm, dài đến 15cm, dày không phải 2mm mà 12-15mm, hơn nữa, hình dáng chữ khác nhau nên khi mạ lớp vàng đã không gắn vào mặt chữ mà thành một lớp bột vàng cứ đụng vào là rơi lả tả. Suy nghĩ hồi lâu, tôi đề xuất thử áp dụng phương pháp loại trừ một yếu tố của công thức nêu trong sách kỹ thuật.
Anh chị em bàn đi tính lại, rồi chấp nhận ý kiến của tôi. Sau khi kiên nhẫn thử nghiệm mạ từng đợt trên tiêu bản to bằng chữ thật, với nhiều yếu tố và trong nhiều lần, ghi chép các thông số và 4 yếu tố cần loại trừ, sản phẩm thử đã cho kết quả tốt. Tất cả thở phào nhẹ nhõm. Thế là vượt qua một thử thách lớn, thắng lợi đó có ý nghĩa quan trọng cho sự thành công của công việc.
Khi mỗi chữ mạ xong phải dùng bút mã não đánh cho lớp vàng bóng và có độ mịn. Việc làm này tốn khá nhiều thời gian và rất mỏi tay, tôi đã đề nghị mua vải nhung tốt, quấn vào đầu trục môtơ cầm tay để thực hiện, đưa lại kết quả mặt chữ đẹp hơn mà thời gian giảm đi rất nhiều. Tuy vậy, khi mạ chữ ký của Bác, lại gặp phải khó khăn khác.
Do chữ “Hồ Chí Minh” dài, mảnh, lại nhiều nét, không cẩn thận sẽ gãy và không đặt được vào trong máy điện phân. Chúng tôi phải đi tìm kính dày, chế ra bể mạ thích hợp, dùng môtơ loại nhỏ, tốc độ vòng quay chậm để khuấy dung dịch mạ. Nhờ kinh nghiệm của mạ chữ to, việc mạ chữ ký diễn ra thuận lợi. Khi đánh bóng, anh chị em vẫn dùng vải nhung quấn vào môtơ nhưnglướt nhẹ và duy trì thời gian lâu hơn, làm tỉ mỉ hơn. Nhờ đó mà chữ ký của Bác cũng mịn và bóng không kém gì hàng chữ “Không có gì quý hơn độc lập tự do”.
Vậy là qua hàng tháng trời, sự miệt mài, sáng tạo của anh chị em chúng tôi đã mang lại kết quả tốt đẹp, chất lượng mạ đảm bảo như yêu cầu, đủ để tồn tại trên 500 năm. Khi tổ chức lễ tổng kết việc xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Phòng Tinh luyện vàng bạc đã được tặng Bằng khen của Thủ tướng Chính phủ
Thanh Lê (ghi)
Theo Báo Công an nhân dân
Doãn Thị Hồng (st)
