Những tư tưởng lớn của Hồ Chí Minh mà Đảng Cộng sản Việt Nam đã tổng kết là: Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; tinh thần đại đoàn kết dân tộc; xây dựng Đảng gắn bó với mối quan hệ giữa Đảng và dân; xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân vì dân; xây dựng lực lượng vũ trang nhân dân; xây dựng đạo đức cách mạng; xây dựng các đoàn thể cách mạng; xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; xây dựng con người mới - xã hội chủ nghĩa và chăm lo đào tạo thế hệ cách mạng cho đời sau là công việc rất quan trọng và rất cần thiết.
Bác Hồ với thanh niên Việt Nam.
Đốỉ với thế hệ trẻ, vấn đề giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh, trước hết là định hướng giáo dục cho tuổi trẻ học tập, quán triệt và làm theo tấm gương sáng về đạo đức,nhân cách sống của Người; biến nhận thức tư duy, đạo đức trở thành hành động sáng tạo, ý chí và năng lực trong cuộc sống của con người mới, thực hiện thắng lợi công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Về lý luận triết học và đạo đức học, người ta có thể tách ra thành ba khái niệm: Tư tưởng Hồ Chí Minh, đạo đức Hồ Chí Minh, phương pháp và tác phong (hay phong cách) Hồ Chí Minh.
Về tư tưởng Hồ Chí Minh ta đã đề cập sơ lược tiêu thức tư tưởng chính trị; tư tưỏng nhân văn, tư tưởng kinh tế, tư tưởng quân sự, tư tưởng giáo dục và tư tưởng về văn hoá.
Về tư tưởng đạo đức, lối sống của Hồ Chí Minh, có thể trình bày khá toàn diện về nền tảng tư tưởng, nguyên tắc cơ bản của đạo đức lối sống Hồ Chí Minh. Những nội dung đạo đức, nhân cách và nguyên tắc giáo dục đạo đức, lối sống.
Tư tưởng đạo đức và tấm gương sáng ngời về đạo đức, lối sống Hồ Chí Minh là đóng góp mới mẻ, làm phong phú thêm tư tưởng đạo đức học Mác- Lê-nin. Đó là mẫu mực sinh động, "tuyệt vời về con người mới", trở thành "tinh hoa và khí phách của dân tộc, lương tâm của thời đại" được nhân dân ta tôn kính, bạn bè trên thế giới chiêm ngưỡng, kẻ thù thán phục.
Cả cuộc đời của Người chăm lo tu dưỡng "đạo đức cách mạng”, kiên trì nguyên tắc đạo đức, lối sống cao đẹp: Suốt đời phấn đấu hy sinh cho lý tưởng cứu nước, giải phóng dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Hồ Chí Minh coi đạo đức, lối sống là cái gốc, cái nền tảng của người cách mạng, là nguồn nước làm cho tinh thần cách mạng không bao giờ cạn. Đạo đức, lối sống Hồ Chí Minh là kim chỉ nam cho hành động của các cán bộ, đảng viên và nhân dân ta trong cuộc sống và công tác hàng ngày.
Nội dung đạo đức, lối sống Hồ Chí Minh có thể nêu thành mấy nét cơ bản sau đây:
- Trung với nước, hiếu với dân, suốt đời phấn đấu hy sinh cho lý tưởng cách mạng
Vấn đề số một trong đạo đức, lối sống của vĩ nhân là vấn đề lý tưởng: Sống cho ai, vì ai mà chiến đấu. Trước cảnh nước mất nhà tan, Người quyết chí ra đi tìm đường cứu nước, vượt qua muôn trùng gian nan thử thách, đến với chủ nghĩa Mác - Lê-nin. Trung với nước, nước là của dân, khác với nước của vua quan hà khắc. Hiếu với dân thực là đại hiếu. Khi cứu nước, giành được độc lập dân tộc rồi, thì "bao nhiêu quyền hạn đều của dân", "bao nhiêu lợi ích đều vì dân". Đảng và Chính phủ, cán bộ là "đầy tớ nhân dân chứ không phải là "quan" nhân dân". Người nói: "Nếu nước độc lập mà dân không hưởng hạnh phúc tự do, thì độc lập cũng chẳng có nghĩa lý gì"(1). Người đã vì nước quên nhà, vì công quên tư, trên con đường cách mạng, lúc hàn vi cũng như khi thành đạt, Người trọn vẹn hiến dâng toàn bộ cuộc đời cho Tổ quốc, cho nhân dân, cho dân tộc Việt Nam.
Khi Người phải rời thế giới này, Người tiếc rằng không được phục vụ nhân dân lâu hơn nữa, nhiều hơn nữa, và Người còn căn dặn: "Sau khi tôi đã qua đời, chớ nên tổ chức điếu phúng linh đình, để khỏi lãng phí thì giờ và tiền bạc của nhân dân"(2).
Lòng yêu thương con người của Hồ Chí Minh trước hết dành cho những người lao động bị áp bức. Đó không phải là một thứ tình cảm tôn giáo mà là lẽ sống ở đời, là quan điểm xử thế trong quan hệ con người với cộng đồng, là đức tin về sức mạnh của lương tri con người trước mọi số phận. Người dạy: "Phải khoan hồng đại độ", ngay cả đối với "những người lạc lối lầm đường, ta phải lấy tinh thần nhân ái mà cảm hoá họ". Đối với Đảng, đối với cán bộ, Người nhắc: "Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn nhau”. Yêu thương nhưng phải để cùng tiến bộ, vì sự nghiệp của Đảng của nhân dân. Lòng yêu thương đó khác hẳn với thái độ dĩ hoà vi quý, bè phái vì lợi ích và danh vọng của cá nhân, có hại cho dân cho nước.
- Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, gắn chặt với tinh thần quốc tế cao cả
Hồ Chí Minh đã sử dụng những khái niệm: "Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư” của đạo đức truyền thống Việt Nam của đạo đức phương Đông, và giải thích rất rõ ràng dễ hiểu, sát với yêu cầu về đạo đức, phù hợp với sự phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội của nước ta.
Trong bài viết về "cần, kiệm, liêm, chính” đăng trên báo Cứu quốc ngay từ những năm 1949, Người vừa khuyên chúng ta "phải siêng năng”, vừa "chống bệnh lười biếng", làm việc thiếu kế hoạch, thiếu phân công; phải tiết kiệm chống xa xỉ, hoang phí, phải khéo tổ chức để tiết kiệm sức lực, thời giờ vật liệu.
Người khuyên ta phải "liêm” nghĩa là trong sạch, không tham lam: Tham chức, tham tiền của, tham địa vị, tham danh tiếng, tham ăn ngon sống yên đều là "bất liêm”.
"Cần, kiệm, liêm là gốc rễ của chính”. Chính nghĩa là thẳng thắn đúng đắn. Điều gì không thẳng thắn, đúng đắn tức là tà. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, thể hiện tư tưởng công minh, công tâm, chính trực, không thiên tư thiên vị. Đó là vấn đề phức tạp, nói dễ làm khó bởi vì trong cuộc sống, chủ nghĩa cá nhân, ích kỷ, vụ lợi, tham danh vị, sống xa hoa thường làm cho con người vi phạm hành vi vô đạo đức, vô lương tâm.
Có thể nói Hồ Chí Minh là tấm gương mẫu mực tuyệt vời về đời tư trong sáng giản dị từ thuở hàn vi đến khi trở thành vị Chủ tịch Nước.
Đối vói quốc tế Người thể hiện tinh thần cao cả - Đó là tinh thần đoàn kết, hữu nghị các dân tộc bị áp bức, với nhân dân lao động các nước, quan tâm đến số phận con người lao động trên thế giới. Tinh thần quốc tế đó bắt đầu từ những ngày Người lưu lạc trên đất Hoa Kỳ. "Sau khi đến tham quan tượng thần Tự do ở Niu Oóc, các chính khách đều ghi cảm tượng ca ngợi ngôi sao toả sáng trên vòng nguyệt quế, là ánh sáng tự do, duy chỉ có Nguyễn Tất Thành đến xem Thần Tự do toả rộng khắp trời xanh, còn dưới chân tượng Thần Tự do thì người da đen đang bị chà đạp, số phận người phụ nữ đang bị chà đạp. Bao giờ người da đen được bình đẳng với người da trắng, bao giờ có sự bình đẳng giữa các dân tộc? Bao giờ người phụ nữ được bình đẳng với nam giới?(3) Tinh thần quốc tế chân chính và trong sáng là một phẩm chất đạo đức rộng lớn, là tình yêu con người lao động vượt qua biên giới quốc gia dân tộc. Nó khác hẳn tinh thần, dân tộc hẹp hòi, kỳ thị dân tộc sôvanh, biệt lập, kỳ thị sắc tộc. Nó không phải là "tứ hải giai huynh đệ" chung chung mà là:
"Quan sơn muôn dặm một nhà
Bốn phương vô sản đều là anh em!"
Đến lúc Người sắp đi vào cõi vĩnh hằng, Người vẫn còn canh cánh đau lòng vì "sự bất hoà hiện nay giũa các Đảng anh em . Người mong Đảng ta sẽ ra sức hoạt động, góp phân đắc lực vào việc khôi phục lại khối đoàn kết giữa các Đảng anh em trên nền tảng chủ nghĩa Mác – Lê-nin và chủ nghĩa quốc tế vô sản, có lý, có tình.
- Tình yêu thiên nhiên, ý thức bảo vệ môi trường sinh thái
Văn thơ của Người thường lấy đề tài thiên nhiên gắn bó với lòng người. Thiên nhiên, mây, gió, trăng, hoa. Luôn có trong thơ của Bác và thể hiện rất sinh động, có hồn. Trong cuộc sống đời thường, Người rất chú ý đến môi trường sinh thái, bảo vệ rừng, trồng cây gây rừng, phát triển thuỷ lợi, cải tạo đất đai, xây dựng đời sống văn hoá mới.
Người nhắc bà con: Sống không những chỉ đầy đủ về điều kiện vật chất mà còn có cuộc sống tinh thần, văn hoá cao. Sống gắn bó với thiên nhiên, sạch sẽ, lành mạnh để di dưỡng tâm hồn; có đủ sức khoẻ để học tập, lao động, chiến đấu, xây dựng quê hương đất nước. Người đã phát động "Tết trồng cây" để cho đất nước "càng ngày càng xuân" và để cải thiện nâng cao chất lượng môi trường sinh thái, cải thiện đời sống nhân dân. Thập kỷ 90, thế giới mới nêu cao khẩu hiệu "bảo vệ môi trường sinh thái". Cách đây hơn 40 năm, Hồ Chí Minh - danh nhân văn hoá kiệt xuất của nhân loại đã có chủ trương và việc làm cụ thể, huy động nhân dân trồng cây, gây rừng, bảo vệ môi trường sống và môi trường văn hoá. Người yêu thiên nhiên, bảo vệ môi trường trong sạch là yếu tố gắn bó với ước mơ của nhân dân trên trái đất này, sống với thiên nhiên đẹp đẽ, trong sạch, làm lành mạnh để có sức khoẻ, học tập, lao động xây dựng đất nước phồn vinh và thế giới hoà bình.
Đạo đức, lối sống của Hồ Chí Minh mang bản sắc giai cấp công nhân, kết hợp chặt chẽ với những truyền thống đạo đức tốt đẹp của dân tộc ta và tinh hoa đạo đức của nhân loại.
Hồ Chí Minh coi đạo đức, lối sống là cái gốc của người cách mạng không bao giờ cạn. Suốt đời Người học tập tu dưỡng nâng cao phẩm chất và năng lực ý chí cách mạng và để lại cho hậu thế một di sản, một tấm gương đạo đức sáng ngời. Nhắc đến Hồ Chí Minh "tên Người là cả một niềm tin" - niềm tin về thần tượng tư tưởng sáng suốt - niềm tin về thần tượng đạo đức cao cả - có sức cuốn hút nhân loại hướng về cái chân, cái thiện, cái mỹ trong cuộc sống hiện tại và trong xã hội tương lai./.
(1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.4, tr.56.
(2) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Sđd, 2000, t.12, tr.501.
(3) Xem Y.Stenson: Hồ Chí Minh là nhân cách thời đại.
Còn nữa
Thanh Huyền (Tổng hợp)
