Là người trực tiếp canh gác bảo vệ Bác trong những ngày Bác ốm, và ngay sau ngày Bác đi xa, tôi là một trong số những chiến sĩ công an ở lại để tiếp tục trông nom di sản của Bác. Nhờ đó, tôi mới có được những điều để nhớ về những giờ phút Bác ra đi mãi mãi không về:
Nhớ về, 16 giờ ngày 12/8/1969, Bác gặp đồng chí Lê Đức Thọ tại nhà nghỉ Hồ Tây nghe báo cáo tình hình Hội nghị Paris. Đêm hôm đó, Bác lên cơn sốt và ho, rồi những ngày sau đó Bác ho nhiều hơn, sốt nặng hơn. Nhưng Bác vẫn lên xuống Nhà sàn gắng gượng làm việc. Theo đề nghị của bác sĩ, tối 17/8/1969, Bác Hồ không làm việc ở Nhà sàn nữa, Người xuống ở và làm việc tại ngôi nhà nhỏ phía sau Nhà sàn, ngôi nhà mà Bộ Chính trị đã quyết định làm cho Bác trong những ngày tháng 5 năm 1967 khi Bác sang Trung Quốc để chữa bệnh, với mục đích để đảm bảo an toàn cho Bác trong những năm máy bay Mỹ đánh phá Hà Nội. Nhưng Bác không nhận sử dụng riêng cho mình, Người nói: Khi nào có nhiều đồng chí phụ trách đến làm việc với Bác thì họp ở nhà ấy cho chắc chắn. Còn lúc ở một mình, Bác ở Nhà sàn gỗ này thôi. Các chú lo cho Bác, cũng phải lo cho dân. Dân chịu được thế nào, Bác chịu được như vậy.
Và, kể từ ngày 20/7/1967 (ngày Bác đi Trung Quốc về), tuần một lần Bộ Chính trị đến họp rất đều ở ngôi nhà ấy để quyết định những quyết sách lớn của Đảng, Nhà nước. (Bây giờ trong hồ sơ di sản của Khu Di tích ngôi nhà này được gọi là Nhà 67). Trong dịp kỷ niệm Đảng ta 39 tuổi (03/02/1969), tại ngôi nhà này, Bác Hồ đã viết bài “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân”, biểu dương tinh thần hy sinh gương mẫu, đạo đức trong sáng của cán bộ, đảng viên, đồng thời kịch liệt lên án những hành vi, tư tưởng cá nhân hẹp hòi. Người chỉ rằng chủ nghĩa cá nhân là nguyên nhân, là bạn đồng hành của căn bệnh tham ô, hủ hoá, lãng phí, xa hoa, tham danh, trục lợi... làm hại đến quyền lợi của cách mạng, của nhân dân, làm giảm thanh danh, uy tín của Đảng cầm quyền. Đây cũng là bài cuối cùng về đạo đức trước khi Người từ biệt thế giới này, Bác Hồ không quên dặn lại mọi người cách làm người; nâng cao phẩm giá - một cái gốc quý báu để đảm bảo cho cuộc hành trình trong cuộc đời của mỗi con người tới đích vẻ vang. Ngẫm suy thời cuộc hiện nay, khi mà chủ nghĩa cá nhân đẻ ra tham nhũng đã trở thành giặc nội xâm, giặc quốc nạn thì càng thấy giá trị lớn lao lời dạy của Bác “quét sạch chủ nghĩa cá nhân” là quét đi những thói hư, tật xấu, tệ quan liêu, tham ô, tham nhũng, lãng phí của một bộ phận cán bộ, đảng viên để lấy lại lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.
Và, tại ngôi nhà này, Bác đã để lại những tấm gương đạo đức trong sáng để bây giờ cho mọi người học và làm theo. Có một lần, đồng chí phục vụ đọc cho Bác nghe trên báo “Hà Nội mới” đưa tin: Hợp tác xã Ngũ Xá có ý định đúc bức tượng Bác bán thân bằng đồng, Bác bảo đồng chí phục vụ: Chú sang nói với Trung ương, trong lúc đồng đang khan hiếm, không được làm như vậy. Đem số tiền định đúc tượng Bác, xây thêm cho các cháu một phòng học. Biết bao anh hùng, liệt sĩ sao không đúc tượng lại đúc tượng Bác.
Và ngay khi Bác đang ốm nặng, trong những thời khắc của quy luật cuộc đời, nhưng khi nghe đồng chí Uỷ viên Bộ Chính trị báo cáo với Bác Nghị quyết của Bộ Chính trị về kỷ niệm bốn ngày lễ lớn trong năm 1970, hôm đó Bác rất vui, nhưng Bác bảo: Các chú nên bàn cho kỹ, còn ý kiến của Bác, Bác chỉ đồng ý ¾ Nghị quyết. Bác không đồng ý đưa ngày 19/5 là ngày kỷ niệm lớn trong năm. Còn Nghị quyết kỷ niệm 40 năm thành lập Đảng, 100 năm Ngày sinh V.I. Lênin, 25 năm Ngày thành lập Nước thì các chú nên có kế hoạch sớm để tuyên truyền sâu rộng trong quần chúng nhân dân. Hiện nay, các cháu học sinh sắp bước vào năm học mới, giấy mực, tiền bạc dùng để tuyên truyền về ngày sinh của Bác thì các chú nên dành để in sách giáo khoa và mua dụng cụ học tập cho các cháu, khỏi lãng phí...;
Nhớ về, những ngày tháng 8 năm 1969, trời mưa to, mực nước sông Hồng lên cao, trong lúc Bác đang lâm bệnh, Trung ương mời Bác lên ATK đề phòng đê sông Hồng vỡ gây lụt lội. Nhưng Bác bảo: Bác không thể bỏ dân, trước hết hãy lo cho dân. Vì vậy, Trung ương đã chuẩn bị xe lội nước để đưa Bác lên ATK nếu khi Hà Nội bị lụt, và đằng sau xe Bác có nhiều xe lội nước khác để cứu dân. Trung ương ý định đưa Bác lên ATK tránh lụt chính là đưa Bác lên khu vực Đá Chông nơi, Bác và Trung ương đã chuẩn bị từ năm 1957, phòng khi đất nước có chiến tranh; nơi đây đã có đôi lần Bác lên nghỉ; có lần Bác đã tiếp vợ Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai, bà Đặng Dĩnh Siêu; có lần Bác tiếp nhà du hành vũ trụ Liên Xô Géc Man Ti Tốp. Và nơi đây, từ tháng 9 năm 1969, đến tháng 7 năm 1975, là nơi bảo vệ, bảo quản và giữ gìn thi hài Bác và nơi đây Bác đã nằm yên nghỉ trước khi Bác về yên nghỉ giấc ngủ ngàn thu trong Lăng tại Ba Đình, Hà Nội. Đá Chông đã trở thành di sản vô giá của nước nhà để hôm nay, mai sau mọi người dân về đây thăm viếng.
Nhớ về, cho dù thời khắc dữ dằn của quy luật cuộc đời, Bác Hồ vẫn chăm lo trọn vẹn bổn phận của mình đối với Ngày kỷ niệm Cách mạng Tháng Tám và Ngày Quốc khánh 02/9/1969, Bác gửi tặng các chiến sĩ tên lửa Sư đoàn 361 khi được nghe báo cáo chiến sĩ tên lửa Hà Nội đã bắn rơi một máy không người lái của Mỹ; ngày 30/8/1969: Buổi tối, lễ kỷ niệm mừng Quốc khánh được tổ chức long trọng tại Hội trường Ba Đình. Vì mệt, Bác không đến dự được, nhưng Bác hỏi về việc tổ chức lễ kỷ niệm này. Bác cảm thấy khoẻ hơn và nhìn Bác tỉnh táo hơn; Ngày 01/9/1969, Bác rất mệt, cũng có lúc tỉnh táo và nhanh nhẹn hơn, tự tay bưng và ăn được chén con long nhãn. Nhân kỷ niệm lần thứ 24 Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 02/9/1969, Người gửi vòng hoa tới viếng các liệt sĩ tại nghĩa trang liệt sĩ Hà Nội; Bác còn gửi tặng lẵng hoa cho Đội Cảnh sát khu vực 4 khu phố Ba Đình và cho đội Bảo đảm giao thông đường bộ I.
Nhớ về, những ngày Bác ốm, những giờ phút cấp cứu cho Bác, những lúc Bác tỉnh lại sau mỗi lần cấp cứu, Bác hỏi han mọi việc. Trong đó, chúng tôi nhớ mãi lời Bác, những lời mà Bác như chủ động với mọi công việc. Trong đó, chủ động với cả sự ra đi của mình. Như, ngày 29/8/1969, Bác nói với Thủ tướng Phạm Văn Đồng và với cháu con quanh Bác: Ngày lễ Quốc khánh Bác sẽ ra dự mươi mười lăm phút. Ngẫm lại thì thấy kỳ lạ thay: 9 giờ ngày 02/9/1969, Bác bị một cơn đau tim rất nặng và thế là các giáo sư, bác sĩ Việt Nam và Trung Quốc phải thực hiện cấp cứu cho Bác. Theo dõi trên máy điện tim, thì đến 9 giờ 15 phút tim Bác ngừng đập hẳn. Các y, bác sĩ đã sử dụng tất cả các biện pháp y thuật để mong sao tim Bác đập trở lại. Cho đến 9 giờ 47 phút, đồng chí Phạm Văn Đồng trào nước mắt: Thôi các đồng chí ạ, Bác của chúng ta không qua khỏi nữa rồi.
Thế là, 9 giờ 47 phút ngày 02/9/1969, từ nơi đây truyền đến cho nhân loại nỗi đau Bác Hồ ra đi mãi mãi để cho “đời tuôn nước mắt”, cho “trời tuôn mưa”. Ngày 02/9 thật là kỳ vọng gửi lại đời sau, kỳ vọng bởi vì chẳng có gì riêng cho Bác. Ngày 02/9/1945, Bác Hồ đã cứu dân tộc khỏi kiếp khổ nạn, mang lại độc lập, tự do, hạnh phúc cho mọi người, nhưng ngày đó Bác có được hưởng đâu. Và con số 9 linh thiêng làm sao: 9 giờ, giờ đẹp nhất của ngày 10 tháng 5 năm 1965, Bác viết những điều dặn lại cho Đảng, cho nước, cho dân, cho con cháu, thì 9 giờ 47 phút ngày 02/9/1969, Bác ra đi, hưởng thọ 79 tuổi; Ngày 9 tháng 9 năm 1969, cả dân tộc làm lễ truy điệu để tiễn đưa Người về thế giới người hiền. Đúng là, cả một đời Người đã cứu khổ, cứu nạn, nên sự chính quả của Người là đây.
Nhớ về, lòng nhân dân dành cho Bác trong những ngày quy luật của cuộc đời Bác: Trong những ngày Bác yếu, tuy việc giữ bí mật rất cao về sức khoẻ của Bác, nhưng xe cộ hàng ngày ra vào nhiều, đưa các đồng chí Trung ương vào thăm Bác, đưa các bác sĩ vào chữa bệnh cho Bác, đưa các phương tiện y tế vào để chạy chữa cho Bác..., nên dân dự đoán rằng có thể Bác ốm. Vì thế, có nhiều người dân đến Cổng Đỏ (cổng ra vào Phủ Chủ tịch, hàng ngày Bác vẫn thường đi lại cổng này), nói lên một tâm nguyện: Nếu đúng Bác ốm, chúng tôi xin hiến trái tim của mình để thay tim cho Bác.
Rồi những ngày sau đó từ ngày 3 đến ngày 06/9/1969, dòng người không lúc nào vắng, ai nấy đều nước mắt tuôn trào, buồn rầu, đội mưa thầm lặng, trật tự đi đến lễ đài Ba Đình để viếng ảnh Bác. Và những ngày thi hài Bác quàn trong quan tài kính đặt tại Hội trường Ba Đình (từ 06/9 đến 09/9/1969), để đồng bào, cán bộ, chiến sĩ ta và anh em bầu bạn của Việt Nam đến viếng Bác, một tình cảm của các cháu thiếu niên, nhi đồng thương tâm đến tột cùng: Vì đông người vào viếng, nên các cháu không vào viếng Bác được, thế là các cháu cứ dằng co với các chú công an làm nhiệm vụ bảo vệ ngoài Hội trường khóc thảm thiết: Các chú trả Bác cho chúng cháu đây...
Bác Hồ của chúng ta, mặc dù là người đứng đầu đất nước nhưng cho đến giờ phút cuối đời chưa hề hưởng đặc quyền, đặc lợi nào. 24 năm làm Chủ tịch Nước thường xuyên về các địa phương làm việc, hầu như các cuộc đi của Bác không bao giờ báo trước. Nhưng đến ngày sinh của mình thì lại dặn trước các địa phương không được tổ chức lễ kỷ niệm, vì thế rất hiếm khi có đón đưa linh đình tốn kém, không có quà biếu, không có chiêu đãi.
Bởi vậy, khi nhắm mắt, xuôi tay Bác đã nhận được “đặc quyền” đặc biệt đó là tình cảm của dân dành cho Người.
Nhớ mãi nỗi nặng lòng của Bác về mảnh đất mà Người đã nói: “Quê mình ở Nam Đàn - Nghệ An, nhưng mẹ mình mất ở xứ Huế, cha mình mất ở Cao Lãnh. Quê mình trải dài đất nước. Ở những nơi như Huế, Phan Thiết, Sài Gòn... Trước lúc đi ra nước ngoài, mình đã từng sống và đã đi đến nơi, nhưng chưa về đến chốn”, cái chốn mà cả cha mẹ của Người đều trút hơi thở cuối cùng, cho nên, lúc trở bệnh, Người đề nghị cho Người uống chút nước dừa; như hiểu được nỗi lòng của Bác, đồng chí Vũ Kỳ (thư ký riêng của Bác) nói với mấy anh em bảo vệ chúng tôi ra hai cây dừa trước Nhà sàn, đó là hai cây dừa giống miền Nam hàng ngày Bác vẫn chăm bón và Người có cách chăm sóc đặc biệt, luôn chăm cho hai cây lớn đều, lấy ở mỗi cây một trái, bổ ra hòa nước ở hai trái vào một chiếc cốc và tách ở mỗi trái một miếng cùi dừa bày vào đĩa, đưa lên cho Bác dùng. Bác đã nhấp một chút nước dừa để coi như được mang theo mình vào cõi trường sinh “Nỗi nhớ miền Nam nỗi nhớ nhà”.
Sau ngày Bác mất, một số chiến sĩ công an đã trực tiếp bảo vệ Bác, trong đó có tôi gác tay súng, chuyển sang tay chổi, tay bút chăm lo công việc bảo vệ di sản của Bác để lại, hàng ngày quét dọn, lau chùi ngôi Nhà 67 này như khi phục vụ Bác lúc sinh thời. Bác đi rồi, nên ngôi nhà sao mà lạnh lẽo, vì vậy chúng tôi đã đặt một chiếc lư đồng nhỏ ở cửa sổ cạnh giường Bác nằm, hàng ngày thắp nén hương trầm để nhà thêm ấm cúng.
9 giờ 47 phút ngày 02/9/1989 (ngày Bộ Chính trị công bố toàn văn các bản Di chúc của Bác, công bố lại ngày mất chính thức của Bác), tôi đã mời và đón đồng chí Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh và đồng chí cố vấn Ban Chấp hành Trung ương Đảng Phạm Văn Đồng vào thăm lại nơi Bác mất 02/9/1969 và thắp nén nhang thơm tưởng nhớ Bác. Hai đồng chí đã cho ý kiến: Nên có một nơi trang trọng để thờ cúng Bác, vì hương hồn Bác vẫn mãi mãi ở nơi đây với chúng ta. Năm 2001, tôi đã thực hiện lời dặn dò của hai đồng chí lập Ban Thờ cúng Bác trang nghiêm, rộng rãi để cháu con hôm nay và mai sau về thắp hương tưởng nhớ người Ông, người Bác, người Cha, với bức tượng đồng Bác ngồi ghế, tay Bác cầm kính đặt lên tờ báo Nhân Dân để ở đùi, mắt Bác nhìn thẳng như là Bác dừng đọc báo để chào đón mọi người vào thăm Bác, và mọi người được gặp Bác, để đón nhận lời răn dạy của Bác về lẽ sống và đạo lý làm người: “Cần, Kiệm, Liêm, Chính” (được bày đặt theo kiểu thờ tự là hoành phi); “Đoàn kết, Đoàn kết, Đại Đoàn kết; Thành công, Thành công, Đại Thành công” (được bày đặt theo kiểu thờ tự là câu đối). Ban Thờ được đặt đúng với ý nghĩa của căn phòng lúc sinh thời Bác vẫn thường tiếp cán bộ đến báo cáo công việc với Bác, và Bác vẫn thường ký các sắc lệnh của Nhà nước...Với cách bài trí thờ tự như thế, căn phòng thờ Bác như là cõi niết bàn thờ Đức Phật.
Tưởng nhớ ngày Bác đi xa, những điều ôn lại trên đây của tôi mong sao góp thêm một chút nhỏ bé của mình với hôm nay, với mai sau để trân trọng, giữ gìn và phát huy giá trị di sản của Bác Hồ trường tồn cùng dân tộc.
Tiến sĩ Trần Viết Hoàn, nguyên Giám đốc
Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch
(Hải Tiếp tổng hợp)
