Tổng kết 30 năm đổi mới và phát triển ở Việt Nam, Đảng ta khẳng định “phương thức lãnh đạo của Đảng ngày càng được nhận thức rõ hơn”. Lịch sử các đảng chính trị trên thế giới cũng chỉ ra rằng, sau khi có đường lối chính trị đúng thì phương thức lãnh đạo (PTLĐ) là yếu tố quyết định thành bại của một đảng chính trị.
Lịch sử 88 năm vẻ vang của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng là lịch sử Đảng ta không ngừng đổi mới, tìm tòi PTLĐ, phương thức cầm quyền phù hợp với tình hình đất nước.
Cần có cách lãnh đạo đúng
Chủ tịch Hồ Chí Minh trong các bài viết về xây dựng Đảng luôn luôn nhấn mạnh Đảng “cần có cách lãnh đạo đúng”, “mỗi công việc của Đảng... phải khéo dùng những cách thức thi hành cho hoạt bát”.
Bài học về sự sụp đổ của Liên Xô cho thấy, chủ trương, đường lối cải tổ là cần thiết nhưng cách làm vội vã, dần dần trái nguyên tắc đã dẫn đến vô hiệu hóa và thủ tiêu vai trò cầm quyền của Đảng Cộng sản Liên Xô.
PTLĐ của Đảng là tổng thể các cách thức, hình thức, phương pháp, quy trình, lề lối làm việc... mà Đảng sử dụng để tác động vào hệ thống chính trị và toàn xã hội, nhằm thực hiện mục tiêu chính trị của Đảng. Phương thức cầm quyền của Đảng là hệ thống phương pháp, hình thức, biện pháp mà Đảng vận dụng để sử dụng Nhà nước, tác động vào Nhà nước và bằng Nhà nước, thực hiện các nội dung cầm quyền, đạt mục tiêu cuối cùng của Đảng. Phương thức cầm quyền của Đảng cũng có nghĩa là Đảng xây dựng tổ chức, cơ cấu bộ máy Nhà nước, thiết lập các cơ chế để bộ máy Nhà nước vận hành có hiệu lực và hiệu quả, để Đảng thực hiện được vai trò cầm quyền và lãnh đạo của mình đối với toàn xã hội.
Như vậy, phương thức cầm quyền và PTLĐ là những phạm trù khác nhau. Trước đây, trong một thời gian khá dài, ở Liên Xô và nhiều nước xã hội chủ nghĩa (XHCN) khác chưa có sự sáng tỏ lý luận và thực tiễn về đảng cầm quyền. Đã có những cách hiểu không đúng về phương thức cầm quyền, biểu hiện chủ yếu là hiện tượng đảng làm thay công việc của chính quyền, các cơ quan đảng bận rộn quá nhiều vào công việc của nhà nước và các tổ chức kinh tế, khiến đảng gần như cũng là cơ quan quyền lực nhà nước, đứng trên nhà nước, coi nhà nước như công cụ của đảng khiến đảng trở thành cơ quan siêu quyền lực.
Không ngừng tìm tòi, hoàn thiện
Trong hơn 30 năm đổi mới vừa qua, Đảng ta luôn coi trọng phát triển nhận thức về phương thức cầm quyền và PTLĐ. Tại Đại hội VII năm 1991, Đảng lần đầu chỉ ra PTLĐ của Đảng trong thời kỳ đổi mới: Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương công tác; bằng các công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra và bằng hành động gương mẫu của đảng viên... Sau 5 năm áp dụng phương thức đó, tại Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII, Đảng ta bổ sung: Đảng "lãnh đạo thông qua tổ chức đảng chứ không chỉ thông qua cá nhân đảng viên". Tại Đại hội X, Đảng ta có bước phát triển lớn về PTLĐ, bổ sung thêm nhiều nội dung cụ thể, thiết thực, nhấn mạnh: "Tiếp tục đổi mới phong cách, lề lối làm việc của Đảng theo hướng thực sự dân chủ, kỷ cương, thiết thực, sâu sát cơ sở, sâu sát quần chúng; làm việc có chương trình, kế hoạch, có trọng tâm, trọng điểm, nói đi đôi với làm. Đổi mới cách ra nghị quyết, văn kiện và báo cáo phải ngắn gọn, thiết thực, cụ thể; đổi mới nâng cao chất lượng, hiệu quả của hội nghị. Cấp ủy dành nhiều thời gian tổ chức, chỉ đạo kiểm tra, tổng kết việc thực hiện nghị quyết; chỉ đạo hoạt động của Nhà nước, Mặt trận và các đoàn thể nhân dân... Xây dựng và thực hiện chế độ báo cáo xin ý kiến... Bộ Chính trị, Ban Bí thư phải báo cáo, xin ý kiến Ban Chấp hành Trung ương về hoạt động của mình giữa hai kỳ họp Ban Chấp hành Trung ương".
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta (bổ sung và phát triển năm 2011) đã chỉ rõ hơn và bổ sung thêm những vấn đề chủ yếu về PTLĐ của Đảng. Trong đó nhấn mạnh: “Đảng Cộng sản Việt Nam là Đảng cầm quyền, lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Đảng lãnh đạo bằng Cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát, bằng hành động gương mẫu của đảng viên. Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan lãnh đạo của hệ thống chính trị. Đảng lãnh đạo thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các tổ chức của hệ thống chính trị, tăng cường trách nhiệm của người đứng đầu. Đảng thường xuyên nâng cao năng lực cầm quyền và hiệu quả lãnh đạo, đồng thời phát huy mạnh mẽ vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị”.
Điều 4, Hiến pháp năm 2013 khẳng định, Đảng “là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội”; các tổ chức đảng và đảng viên “hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật”. Như vậy, Hiến pháp năm 2013 đã phân biệt Đảng cầm quyền và Nhà nước là hai trung tâm quyền lực có nguồn gốc khác nhau. Quyền lực của Đảng là quyền lực chính trị (lãnh đạo), còn quyền lực Nhà nước là quyền lực quản trị xã hội, tổ chức phục vụ xã hội, kiến tạo phát triển đất nước.
Thành tựu trong 30 năm đổi mới, xét ở khía cạnh PTLĐ, có thể nhận thấy rõ nét thông qua việc Đảng ban hành nhiều quy chế, quy định, quy trình công tác để thực hiện, bảo đảm giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng, đồng thời phát huy vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm các tổ chức trong hệ thống chính trị, nhất là vai trò của Nhà nước và Mặt trận Tổ quốc. Đảng coi trọng việc lãnh đạo thể chế hóa, cụ thể hóa quan điểm, chủ trương, đường lối của Đảng thành pháp luật, cơ chế, chính sách của Nhà nước. Quy trình và phương thức tiến hành công tác cán bộ có nhiều đổi mới, dân chủ và chặt chẽ hơn. Việc đổi mới phong cách, lề lối làm việc của cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương đến cơ sở có bước tiến bộ. Thực hiện chế độ tập thể lãnh đạo đi đôi với phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm cá nhân, nhất là trách nhiệm của người đứng đầu. Coi trọng việc phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức đảng, đảng viên, cấp ủy viên hoạt động trong các cơ quan Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội; nói đi đôi với làm. Cấp ủy các cấp đã coi trọng đổi mới việc ra nghị quyết, coi trọng việc lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát, sơ kết, tổng kết việc thực hiện nghị quyết, chỉ thị của Đảng.
Vẫn còn bất cập
Tuy nhiên, nhìn thẳng vào thực tế, chúng ta nhận thấy việc đổi mới PTLĐ của Đảng đối với Nhà nước vẫn còn chậm và lúng túng. Tình trạng cấp ủy bao biện, làm thay hoặc buông lỏng lãnh đạo đối với hoạt động của hệ thống chính trị trên một số lĩnh vực vẫn còn. Đảng vẫn thiếu những quy định cụ thể bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc tập trung dân chủ, thực hành dân chủ trong Đảng và trong xã hội. PTLĐ của Đảng đối với công tác tư tưởng và công tác cán bộ còn chậm đổi mới ở nhiều khâu, chưa thực sự coi trọng đổi mới phong cách, lề lối làm việc. Ở nhiều nơi còn xảy ra tình trạng họp hành nhiều, ban hành nhiều nghị quyết, nhưng lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện yếu, cán bộ, đảng viên nói chưa đi đôi với làm, nói nhiều, làm ít, né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, thiếu gương mẫu... như Nghị quyết Trung ương 4 (Khóa XI và XII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng đã chỉ ra.
Nguyên nhân của những hạn chế nói trên, trước hết là do một số bất cập trong PTLĐ của Đảng qua các thời kỳ cách mạng trước đây vẫn còn ảnh hưởng đến PTLĐ của Đảng trong điều kiện hiện nay. Việc đổi mới PTLĐ của Đảng trong điều kiện Đảng duy nhất cầm quyền là một vấn đề mới mẻ. Lý luận về Đảng cầm quyền, về PTLĐ của Đảng Cộng sản cầm quyền trong điều kiện hiện nay còn nhiều vấn đề chưa được làm rõ, nhận thức còn khác nhau. Nhận thức về PTLĐ, đổi mới PTLĐ của Đảng chưa theo kịp thực tiễn đổi mới kinh tế. Một số cấp ủy địa phương, cơ sở chưa nhận thức đúng đắn ý nghĩa của đổi mới PTLĐ của Đảng. Một số quan điểm, chủ trương đúng đắn của Đảng về đổi mới PTLĐ chưa được triển khai thực hiện đầy đủ. Hơn nữa, Đảng chưa khơi dậy và phát huy mạnh mẽ sự tìm tòi, sáng tạo trong toàn Đảng về đổi mới PTLĐ. Tổ chức bộ máy, chất lượng đội ngũ cán bộ các ngành, các cấp còn nhiều hạn chế, yếu kém…
Tiếp tục có nhiều đổi mới
Hiện nay, Đảng lãnh đạo công cuộc đổi mới trong xu thế dân chủ hóa mọi mặt đời sống xã hội phát triển mạnh mẽ trên thế giới và ở nước ta. Cùng với đó, nhân loại bước vào cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, khoa học-công nghệ đang phát triển với tốc độ cấp số nhân. Ở trong nước, sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa tiếp tục thu được những thành quả to lớn về mọi mặt, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội và cung cấp các phương tiện rất hiện đại phục vụ sự lãnh đạo của Đảng nói chung và đổi mới PTLĐ của Đảng nói riêng. Đặc biệt, sự hình thành và phát triển xã hội thông tin, các phương tiện hiện đại về thông tin mạng tác động mạnh mẽ đến sự lãnh đạo của Đảng và phong cách, lề lối làm việc của Đảng, các cấp ủy đảng và đội ngũ cán bộ, đảng viên cũng như đời sống nhân dân. Trong khi đó, tình hình thế giới và khu vực có những diễn biến phức tạp, khó lường... Nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, nhất là bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ, biển, đảo và bầu trời là vấn đề rất phức tạp hiện nay.
Nghị quyết Đại hội XII và Nghị quyết Trung ương 6, Khóa XII đã nhấn mạnh, thời gian tới, từ Trung ương đến cấp ủy đảng cơ sở sẽ tập trung rà soát, bổ sung, điều chỉnh, ban hành mới, xây dựng các quy chế, xây dựng đồng bộ hệ thống các quy định, quy trình công tác; khắc phục tình trạng Đảng bao biện, làm thay hoặc buông lỏng lãnh đạo các cơ quan Nhà nước; tôn trọng nguyên tắc hiệp thương dân chủ trong tổ chức và hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong quá trình Đảng lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.
Cùng với đó, việc thực hiện đầy đủ các giải pháp, khắc phục có hiệu quả tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống cùng những biểu hiện "tự diễn biến”, "tự chuyển hóa” sẽ thổi luồng gió mới vào việc đổi mới phong cách, lề lối làm việc của các cơ quan lãnh đạo của Đảng từ Trung ương đến cơ sở. Đặc biệt, từng cấp ủy, tổ chức đảng đang đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính trong Đảng, khắc phục tình trạng rườm rà, bất hợp lý về thủ tục, giảm bớt giấy tờ, hội họp; sâu sát thực tế, cơ sở; nói đi đôi với làm.
Đó chính là những việc làm cụ thể, thiết thực của mỗi đảng viên và tổ chức đảng, góp phần để Đảng ta đổi mới PTLĐ, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong giai đoạn hiện nay./.
CÔNG MINH, KIM NGỌC, NGUYÊN MINH, HOÀNG TIẾN, TẤN TUÂN, VĂN HẢI, HỒNG HẢI
Theo Báo Quân đội nhân dân
Trần Duy Hưng (st)
