Bộ luật Hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được Quốc hội khóa XIII kỳ họp thứ 10 thông qua ngày 27/11/2015, được Chủ tịch nước công bố vào ngày 18/12/2015 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/7/2016. Đến ngày 20/6/2017, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội Khóa XIV đã thông qua Luật số 12/2017/QH14 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 100/2015/QH13 đã được Quốc hội Khóa XIV, kỳ họp thứ 2 thông qua ngày 20/6/2017, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2018 (sau đây gọi tắt là Luật số 12/2017/QH14).
Nhìn một cách tổng quát, Bộ luật Hình sự năm 2015 (BLHS) có nhiều nội dung đổi mới, bao quát cả phần những quy định chung lẫn phần các tội phạm cụ thể, trong đó có những nội dung mang tính đột phá trên tinh thần đổi mới tư duy, đổi mới nhận thức về chính sách hình sự, về vấn đề tội phạm và hình phạt. Bộ luật đã phản ánh được những yêu cầu, đòi hỏi bức xúc của thực tiễn, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước và cũng là mong đợi của đông đảo quần chúng nhân dân.
Để giúp bạn đọc có thể tìm hiểu chi tiết BLHS năm 2015, đánh giá toàn diện về những đổi mới của Luật số 12/2017/QH14. Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu tổng hợp những điểm mới của Luật số 12/2017/QH14.
- MỤC TIÊU, QUAN ĐIỂM XÂY DỰNG LUẬT
- Mục tiêu
Thực hiện Nghị quyết số 144/2016/QH13 ngày 29/6/2016 của Quốc hội Khóa XIII về việc lùi hiệu lực thi hành của BLHS số 100/2015/QH13, Bộ luật Tố tụng hình sự số 101/2015/QH13, Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự số 99/2015/QH13, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam số 94/2015/QH13 và bổ sung dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2016, ngày 20/6/2017, tại kỳ họp thứ 3, Quốc hội Khóa XIV đã thông qua Luật số 12/2017/QH14 sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 (sau đây gọi tắt là Luật số 12/2017/QH14).
Mục tiêu chính của việc ban hành Luật này là khắc phục những điểm sai sót đã phát hiện được của BLHS số 100/2015/QH13 nhằm bảo đảm tính đồng bộ, nhất quán của BLHS, góp phần bảo đảm áp dụng thống nhất Bộ luật trong thực tiễn, đồng thời, bổ sung một số vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn sau khi BLHS số 100/2015/QH13 được thông qua nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới.
- Quan điểm xây dựng Luật
Việc xây dựng Luật số 12/2017/QH14 được thực hiện trên cơ sở quán triệt những quan điểm chỉ đạo sau đây:
Một là, sửa đổi, bổ sung ở mức tối đa những quy định của BLHS có lỗi kỹ thuật đã được phát hiện và những nội dung rõ ràng là chưa hợp lý hoặc có thể khó áp dụng trên thực tế liên quan đến một số chính sách cụ thể được thể hiện trong một số điều luật của BLHS năm 2015 nhằm bảo đảm tính đồng bộ, nhất quán, logic trong các quy định của BLHS, góp phần bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật cũng như bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân;
Hai là, không làm thay đổi những chính sách lớn của BLHS đã được Quốc hội Khóa XIII thông qua và không đặt ra vấn đề mới dẫn đến việc phải sửa đổi, bổ sung các luật khác đang được lùi hiệu lực thi hành cùng BLHS năm 2015;
Ba là, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS năm 2015 cần phải tiếp tục góp phần đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm.
- NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LUẬT
- Về phạm vi sửa đổi, bổ sung của Luật
Phạm vi sửa đổi của Luật số 12/2017/QH14 liên quan đến 202 điều của BLHS số 100/2015/QH13, bao gồm 23 điều thuộc Phần Những quy định chung, 179 điều thuộc Phần Các tội phạm và 01 điều thuộc Phần Điều khoản thi hành, trong đó có 63 điều sửa đổi về kỹ thuật, 139 điều sửa đổi về nội dung quy định trong điều luật và bãi bỏ 01 điều. Ngoài ra, Luật số 12/2017/QH14 đã bổ sung thêm 01 điều (Điều 217a) quy định về tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp nhằm xử lý nghiêm các vi phạm trong lĩnh vực kinh doanh theo phương thức đa cấp đang diễn biến hết sức phức tạp trong thời gian vừa qua, gây thiệt hại cho nhiều người, nhất là những người dân ở vùng nông thôn, gây bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự an toàn xã hội.
- Những điểm mới cơ bản của Luật
2.1. Những nội dung sửa đổi, bổ sung liên quan đến các điều, khoản thuộc Phần thứ nhất - Những quy định chung của BLHS số 100/2015/QH13
- a) Sửa đổi, bổ sung quy định liên quan đến chính sách hình sự đối với người chưa thành niên phạm tội
- Sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 12 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng kế thừa quan điểm của BLHS năm 1999 là người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng nhưng chỉ giới hạn trong một số tội danh cụ thể được liệt kê tại Khoản 2 Điều 12 của BLHS nhằm bảo đảm tính nhất quán trong chủ trương nhân đạo hóa chính sách hình sự đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi.
- Sửa đổi, bổ sung Khoản 3 Điều 14 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội đối với 02 tội danh, đó là tội giết người (Điều 123) và tội cướp tài sản (Điều 168).
- Sửa đổi, bổ sung Khoản 2 Điều 107 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng quy định thời gian tính để đương nhiên được xóa án tích đối với người chưa thành niên căn cứ vào mức hình phạt đã tuyên và ngắn hơn so với người đã thành niên để có sự phân hóa đối với từng trường hợp và bảo đảm tính nhất quán, đồng bộ với cách quy định thời hạn xóa án tích đối với người bị kết án đã thành niên (Khoản 2 Điều 70 BLHS).
- b) Sửa đổi, bổ sung một số quy định của BLHS số 100/2015/QH13 liên quan đến pháp nhân thương mại phạm tội nhằm tạo thuận lợi cho việc áp dụng trên thực tế và đáp ứng yêu cầu hội nhập
- Bổ sung nội dung quy định về phân loại tội phạm, tổng hợp hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội vào một số điều của BLHS năm 2015 (các Điều 9 và 86 của BLHS);
- Mở rộng phạm vi trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại đối với 02 tội danh (Điều 76 của BLHS) đó là tội tài trợ khủng bố (300) và tội rửa tiền (Điều 324).
- c) Sửa đổi, bổ sung quy định về trách nhiệm hình sự đối với người bào chữa trong trường hợp không tố giác tội phạm
BLHS số 100/2015/QH13 (Khoản 3 Điều 19) quy định người bào chữa không phải chịu trách nhiệm hình sự trong trường hợp không tố giác tội phạm khi đáp ứng 03 điều kiện sau đây: (i) tội mà người bào chữa không tố giác phải do chính thân chủ của họ đã thực hiện hoặc đã tham gia thực hiện; (ii) người bào chữa biết được thông tin đó khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa; (iii) tội phạm mà người bào chữa không tố giác không phải là một trong các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác.
Luật số 12/2017/QH14 đã sửa đổi theo hướng thu hẹp hơn phạm vi phải chịu trách nhiệm hình sự của Luật sư trong trường hợp không tố giác tội phạm, theo đó, về nguyên tắc, người bào chữa không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi không tố giác tội phạm của thân chủ mà mình biết được khi thực hiện việc bào chữa, chỉ trừ một trường hợp duy nhất là không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia quy định tại Chương XIII của BLHS hoặc tội khác là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà thân chủ của mình đang chuẩn bị, đang thực hiện hoặc đã thực hiện nhưng với điều kiện là "người bào chữa biết rõ khi thực hiện việc bào chữa".
- d) Sửa đổi, bổ sung liên quan đến một số vấn đề khác thuộc phần Những quy định chung của BLHS số 100/2015/QH13
- Sửa đổi, bổ sung Khoản 3 Điều 14 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng bổ sung quy định xử lý hình sự đối với người chuẩn bị phạm tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả quy định tại Điều 207 của BLHS.
- Sửa đổi, bổ sung một số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự tại Điều 51 của BLHS số 100/2015/QH13. Theo đó, điểm s Khoản 1 thay từ "hoặc" giữa cụm từ "người phạm tội thành khẩn khai báo hoặc ăn ăn hối cải" thành dấu phẩy (,); Điểm t Khoản 1 thay cụm từ "cơ quan có trách nhiệm phát hiện hoặc điều tra tội phạm" thành "cơ quan có trách nhiệm trong việc phát hiện hoặc điều tra tội phạm" cho bao quát hơn; Điểm x Khoản 1 sửa đổi thành "người phạm tội là người có công với cách mạng hoặc cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ", theo đó, chỉ khi người phạm tội là cha, mẹ, vợ, chồng, con của liệt sĩ mới là một tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, còn trường hợp người phạm tội là cha, mẹ, vợ, chồng, con của người có công với cách mạng thì không phải là một trong các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự.
- Sửa đổi, bổ sung Điều 54 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng trong trường hợp điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt được áp dụng là khung hình phạt nhẹ nhất thì Tòa án quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng hoặc chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn nhằm tạo linh hoạt trong việc áp dụng quy định này trong từng trường hợp cụ thể, đồng thời phù hợp với thực tiễn.
- Sửa đổi, bổ sung Điều 61 của BLHS số 100/2015/QH13 theo hướng không áp dụng thời hiệu thi hành bản án đối với tội tham ô tài sản thuộc trường hợp quy định tại Khoản 3 và Khoản 4 Điều 353; tội nhận hối lộ thuộc trường hợp quy định tại Khoản 3 và Khoản 4 Điều 354 của BLHS.
đ) Sửa đổi, bổ sung về kỹ thuật tại một số điều khoản của BLHS năm 2015 nhằm bảo đảm tính chính xác, logic, rõ ràng, tạo thuận lợi cho việc giải thích và áp dụng các quy định này của BLHS trong thực tiễn./.
Còn nữa
Thu Hiền (tổng hợp)
