Chủ tịch Hồ Chí Minh là người cộng sản Việt Nam đầu tiên sớm nhận thức đúng vị trí vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội mới. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò thanh niên được hình thành rất sớm từ lúc Người ra đi tìm đường cứu nước, đặc biệt từ khi tiếp thu Chủ nghĩa Mác - Lênin và vận dụng sáng tạo trong quá trình hoạt động và lãnh đạo cách mạng Việt Nam.
Những quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò thanh niên được xây dựng trên cơ sở lý luận cách mạng khoa học của Chủ nghĩa Mác - Lênin và thực tiễn cách mạng Việt Nam, thực tiễn cách mạng thế giới và từ chính thời tuổi trẻ của Người. Đây là những yếu tố quan trọng trong việc hình thành quan điểm về vai trò của thanh niên trong cách mạng Việt Nam của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Một là, vận mệnh của dân tộc, sự phát triển của đất nước tùy thuộc vào sự giác ngộ cách mạng và trách nhiệm của thanh niên. Ngay từ thời niên thiếu, Hồ Chí Minh đã thấy rõ sự đóng góp to lớn của tuổi trẻ Việt Nam trong sự nghiệp trường tồn và phát triển của dân tộc. Họ là lực lượng đông đảo nhất, hùng hậu nhất, dũng cảm nhất trong các cuộc chống xâm lăng, là lực lượng gánh vác những công việc nặng nề, khó khăn vất vả nhất trong lao động sản xuất. Từ thực tiễn của phong trào thanh niên thế giới Người càng thấy rõ tính cấp thiết của việc khơi dậy phong trào cách mạng của thanh niên Việt Nam.
Trong tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp”, xuất bản 1925 Người nêu: “Hỡi Đông Dương đáng thương hại! Người sẽ chết mất, nếu đám thanh niên già cỗi của Người không sớm hồi sinh”. Đoạn viết trên chứa đựng nội dung tư tưởng của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò của thanh niên Việt Nam đối với vận mệnh của dân tộc. Thanh niên là lớp người tiêu biểu cho sức sống của một dân tộc. Bởi vậy, Người kêu gọi muốn “hồi sinh” dân tộc trước hết phải “hồi sinh” thanh niên. Để thực hiện được điều đó Người đã tiếp xúc ngay với những thanh niên yêu nước trong nhóm Tâm Tâm xã và tổ chức ra một nhóm cách mạng đầu tiên. Người thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên để quy tụ tất cả những thanh niên Việt Nam yêu nước đầy nhiệt huyết vào một tổ chức và tờ báo “Thanh niên” là cơ quan trung ương của tổ chức Hội.
Công lao to lớn của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên là đưa giai cấp công nhân Việt Nam nhanh chóng phát triển thành một lực lượng chính trị độc lập, giác ngộ nhiều người yêu nước đi theo đường lối đúng đắn của Nguyễn Ái Quốc, làm phá tan mọi khuynh hướng tư tưởng của chủ nghĩa cải lương tư bản, đẩy lùi tư tưởng quốc gia dân tộc tư sản của Việt Nam quốc dân đảng, đồng thời đưa phong trào cách mạng của công nông tiến lên thành lập một phong trào có tính độc lập rõ rệt. Kể từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, thanh niên Việt Nam có lý tưởng cách mạng soi đường đã hăng hái tham gia các phong trào đấu tranh, sẵn sàng chấp nhận mọi hi sinh gian khổ cùng với Đảng, với dân tộc làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945..
Hai là, thanh niên là một lực lượng to lớn, là đội quân xung kích trên mọi mặt trận của cách mạng. Chủ tịch Hồ Chí Minh ngoài việc tìm thấy con đường cứu nước đúng đắn cho dân tộc đồng thời người cũng xác định đúng đắn lực lượng cách mạng Việt Nam. Bác chỉ rõ: Lực lượng cánh mạng bao gồm toàn thể quần chúng bị áp bức và những người tiến bộ cách mạng là việc chung chứ không phải là việc của một hai người trong đó công nông là gốc của cách mạng, là đội quân chủ lực của cách mạng. Trong lực lượng cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh sớm nhận thấy vị trí vai trò của thanh niên - đó là lực lượng đông đảo, trẻ khỏe, hăng hái, có lý tưởng, sẵn sàng xả thân trở thành một động lực chủ yếu của cách mạng.
Trong quá trình lãnh đạo dân tộc tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và kháng chiến chống đế quốc Mỹ và công cuộc xây dựng Chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc, Người đã thường xuyên theo dõi từng bước trưởng thành và cống hiến của tuổi trẻ Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh vai trò to lớn của thanh niên và động viên kịp thời những thành tích thanh niên đạt được trong mọi lĩnh vực như: chiến đấu, sản xuất, học tập,… tu dưỡng rèn luyện. Người luôn nhấn mạnh vai trò xung kích đi đầu của thanh niên trong hành động cách mạng. Vai trò xung kích trước hết phải được thể hiện ở: “Việc gì khó có thanh niên, ở đâu khó có thanh niên”.
Nói chuyện tại Đại hội toàn quốc lần thứ II của Hội Liên hiệp Thanh niên Việt Nam, Người đã nói lên tình cảm đồng thời nêu lên một cách cụ thể và hoàn chỉnh quan điểm của Người về vai trò “động lực và xung kích” của thanh niên trong cách mạng đó là:
“- Vì thanh niên là người tiếp sức cho cách mạng cho thế hệ thanh niên già đồng thời là người phụ trách dìu dắt thế hệ thanh niên tương lai tức là các cháu nhi đồng.
- Vì thanh niên là người xung phong trong công cuộc phát triển kinh tế văn hóa, trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội,… Bác gửi lời khen ngợi những cháu thanh niên gái và trai đang xung phong lên miền núi vỡ hoang và các thầy giáo, cô giáo thanh niên đang xung phong đưa văn hóa lên giúp đồng bào miền núi.
- Vì thanh niên là lực lượng cơ bản trong bộ đội, công an và dân quân tự vệ, hăng hái giữ gìn trật tự trị an, bảo vệ Tổ quốc.
- Vì trong mọi công việc, thanh niên thi đua thực hiện khẩu hiệu “Đâu cần thanh niên có, việc gì khó thanh niên làm”.
- Vì hai người đầu tiên chinh phục vũ trụ: Hai anh hùng Liên Xô, đồng chí Gararin và đồng chí Titốp cũng là thanh niên”.
Người khẳng định tuổi trẻ Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng đã phát huy cao vai trò của mình đóng góp công lao to lớn vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Ba là, thanh niên phải có tổ chức phù hợp, Đoàn thanh niên là lực lượng hậu bị tin cậy của Đảng. Đoàn kết, tập hợp thanh niên, đồng thời là người trực tiếp tổ chức, động viên thanh niên phải là Đoàn Thanh niên Cộng sản. Thực hiện tư tưởng của Người, chỉ một năm sau khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, ngày 26 tháng 03 năm 1931, Đoàn Thanh niên Cộng sản cũng ra đời. Về chức năng nhiệm vụ của Đoàn, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Đoàn thanh niên là cánh tay và đội hậu bị của Đảng, là người phụ trách, dìu dắt các cháu nhi đồng”1. Đoàn thanh niên vừa là tổ chức gần gũi Đảng lại là lực lượng tích cực, xung phong gương mẫu trong việc thực hiện chủ trương đường lối chính sách cách mạng, là lực lượng kế thừa sự nghiệp cách mạng của Đảng của dân tộc, là người thường xuyên bổ xung đảng viên trẻ cho Đảng, là người trực tiếp giúp Đảng giáo dục chủ nghĩa cộng sản cho thanh niên, vận động thanh niên đi theo lý tưởng của Đảng, đồng thời lôi cuốn, tập hợp đông đảo thanh niên xung phong vào những nơi khó khăn gian khổ nhất….. Người còn nói: “Tổ chức của Đoàn phải rộng hơn Đảng”2, Đoàn phải có tổ chức chặt chẽ từ Trung ương xuống các cơ sở, phải xây dựng được đội ngũ cán bộ Đoàn có đủ phẩm chất, năng lực vì thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hay kém mà thôi.
Người luôn đề cao vai trò của Đoàn Thanh niên Cộng sản trong việc tổ chức, tập hợp đoàn kết giáo dục thanh niên. Mặt khác thông qua các tổ chức thanh niên Đảng nắm được lực lượng thanh niên và phát huy được vai trò thanh niên trong sự nghiệp cách mạng, chống lại các âm mưu của các thế lực thù địch tìm mọi cách phá hoại phong trào thanh niên, muốn đẩy thanh niên xa rời khỏi Đảng, xa rời cách mạng. Trong việc tập hợp thanh niên Người luôn luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng khối đoàn kết rộng rãi và vững chắc, đoàn kết trong nội bộ Đoàn Thanh niên Cộng sản, giữa Đoàn với Hội Liên hiệp Thanh niên, đoàn kết giữa các tầng lớp thanh niên với nhau, giữa thanh niên công nhân với công nhân lớn tuổi, phải đoàn kết với nhân dân địa phương nữa, đoàn kết giữa thanh niên Việt Nam với thanh niên các nước. Vì đoàn kết là sức mạnh, có tài năng mà không biết đoàn kết thì cũng không thành công. Người chỉ rõ: Đoàn Thanh niên Cộng sản phải là hạt nhân chính trị của mặt trận đoàn kết tập hợp thanh niên. Đoàn viên làm “đầu tầu”, “gương mẫu” cuốn hút hướng đông đảo thanh niên làm theo. Hiểu rõ thanh niên là lớp người tuổi trẻ sôi nổi, hăng hái, nhiệt tình, muốn hòa nhập với cộng đồng thích thoạt động tập thể, muốn vươn tới cái mới, cái tiến bộ, muốn được cống hiến, muốn được khẳng định Người chủ trương tập hợp đoàn kết thanh niên thông qua phong trào hành động cách mạng.
Phong trào hành động cách mạng bao giờ cũng mang tính định hướng và nẩy sinh từ nhu cầu thực tế cuộc sống, những nhu cầu này chính là động lực cuốn hút quần chúng tham gia phong trào. Quần chúng tạo nên sức mạnh dời non lấp biển cho phong trào và ngược lại, phong trào là nơi đoàn kết, tập hợp, giáo dục, đào tạo, rèn luyện để quần chúng trưởng thành. Người cũng chủ trương tập hợp đoàn kết thanh niên thông qua phong trào hành động cách mạng nhằm tạo cho tuổi trẻ cơ hội phát huy mọi tiềm năng đang ẩn chứa bên trong để làm nên thành những điều kì diệu.
Bốn là, thanh niên phải tự giác rèn luyện, không ngừng học tập, có trí tiến thủ, xung phong gương mẫu trong trong công việc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: “Ưu điểm của thanh niên là hăng hái, giàu tinh thần xung phong. Khuyết điểm là ham chuộng hình thức, thiếu thực tế, bệnh cá nhân, bệnh “anh hùng”3. Do vậy, theo Người thanh niên muốn xứng đáng là người chủ tương lai của đất nước thì yếu tố tự giác rèn luyện của thanh niên là hết sức quan trọng. “Muốn xây dựng Chủ nghĩa xã hội trước hết phải có con người xã hội chủ nghĩa” vì vậy “thanh niên phải rèn luyện và thấm nhuần tư tưởng xã hội chủ nghĩa”. Rèn luyện ở đây là rèn luyện trên mọi phương diện: rèn luyện đạo đức cách mạng, rèn luyện ý trí và lòng dũng cảm, trau dồi kiến thức, nâng cao trình độ văn hóa, nghiệp vụ chuyên môn,... Người động viên thế hệ trẻ phải có quyết tâm lớn, vì sự nghiệp cách mạng là quá trình lâu dài, khó khăn, đầy hi sinh gian khổ, thanh niên là một lực lượng to lớn của cách mạng nên phải có quyết tâm lớn mới có thể đưa sự nghiệp cách mạng đến thành công. Cuộc đời hoạt động cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh là tấm gương sáng về tinh thần quyết tâm cách mạng. Từ kinh nghiệm quý báu của cuộc đời hoạt động của mình, Người khẳng định dù sự nghiệp cách mạng có khó khăn bao nhiêu nếu có sự quyết tâm, đoàn kết đồng lòng, chúng ta đều vượt qua được. Và lời khuyên của Người với thanh niên được xem như một chân lý, phương châm sống và hành động của thế hệ trẻ: Không có việc gì khó/ Chỉ sợ lòng không bền/ Đào núi và lấp biển/ Quyết trí ắt làm nên.
Năm là, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc làm rất quan trọng và rất cần thiết. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một quy luật của cách mạng, là một quy luật của sự vận động lịch sử. Đây chính là trách nhiệm của Nhân dân, của Đảng, đến các đoàn thể quần chúng trước hết là Đoàn thanh niên. Người dặn Đảng ta: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt, mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có trí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành người kế thừa xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa “chuyên”4. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”. Người coi giáo dục, đào tạo, rèn luyện thế hệ trẻ là sự nghiệp “trồng người”. Bác Hồ nêu tư tưởng chiến lược: “Vì lợi ích mười năm phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người” do vậy quan tâm đến giáo dục đào tạo thế hệ trẻ chính là thực hiện quy luật khách quan nhằm đưa sự nghiệp cách mạng của đất nước không ngừng phát triển, "Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà”, "nước nhà thịnh hay suy, yếu hay mạnh một phần lớn là do các thanh niên”5.
Người nhắc nhở phải coi trọng việc giáo dục truyền thống dân tộc và truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ “để giáo dục thanh niên ta rèn luyện một ý trí kiên quyết, quật cường, một tâm lý quả cảm xung phong, tin tưởng vào tương lai của Tổ quốc, vào lực lượng của nhân dân, hi sinh lợi ích riêng cho lợi ích chung của dân tộc”6. Hồ Chí Minh đòi hỏi sự cống hiến lớn của tuổi trẻ, đồng thời Người đề nghị Đảng và Chính phủ cần phải quan tâm đến lợi ích chính đáng của thanh niên. Theo Người sự quan tâm thể hiện một cách thiết thực từ việc nắm bắt nhu cầu, nguyện vọng, xu hướng của thanh niên đến việc giáo dục, đào tạo và bồi dưỡng họ. Người cho rằng muốn phát huy vai trò của thanh niên trước tiên Đảng và Nhà nước phải đề ra đường lối, chủ trương, chính sách đúng đắn. Đường lối lãnh đạo của Đảng đúng đắn, phù hợp với nguyện vọng chính đáng của nhân dân và tuổi trẻ, sẽ có sức thu hút lớn sự ủng hộ của thanh niên tham gia. Thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đã luôn quan tâm đến việc lãnh đạo công tác thanh niên, giáo dục, đào tạo các thế hệ cách mạng cho đời sau. Đảng luôn coi công tác này là một khâu quan trọng nhất trong chiến lược con người.
Vì vậy, Đảng đã đề ra nhiều chủ trương nhằm tập hợp thanh niên đứng vào hàng ngũ của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, trở thành đội hậu bị tin cậy của Đảng, cánh tay phải của Đảng trong cách mạng Việt Nam. Dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, lớp lớp thanh niên Việt Nam thế hệ sau tiếp bước thế hệ trước, bằng sức lực của tuổi thanh xuân đã không ngừng nỗ lực phấn đấu góp phần to lớn vào công cuộc dựng nước và giữ nước. Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá rất cao vai trò của thanh niên, luôn quan tâm, giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện họ và tạo điều kiện để thế hệ trẻ tham gia tích cực, có hiệu quả vào sự nghiệp cách mạng. Bởi vậy trong di sản tư tưởng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh, những quan điểm tư tưởng của Người về thanh niên là một bộ phận vô cùng quan trọng cho đến nay vẫn còn giữ nguyên giá trị và trở thành một “cẩm nang” lớn cho công cuộc lãnh đạo cách mạng của Đảng ta./.
Tâm Trang
1. Bài phát biểu tại Lễ kỷ niệm 35 năm ngày thành lập Đoàn TNCS Hồ Chí Minh vào năm 1966. Sđd, t.12, tr.6
2. Hồ Chí Minh - Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, t.13, tr. 47.
3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, t.6, , tr.197.
4. Lời khai mạc Đại hội Đảng lần thứ III (1960).
5. Hồ Chí Minh - Toàn tập, Sđd, t.5, tr.216.
6. Hồ Chí Minh toàn tập, Nxb Chính trị Quốc gia, HN. 2000, t.10, tr.216
