Cán bộ là cái gốc của mọi công việc, trong đó công tác cán bộ là “then chốt của then chốt”. Tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ ảnh hưởng rất lớn đến công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, làm giảm niềm tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước. Bài viết phân tích những biểu hiện và hậu quả của tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ, qua đó đề xuất những giải pháp phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ để thực hiện thành công công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước.
Ảnh: tuyengiao.vn
Những kết quả nổi bật về công tác cán bộ
Qua hơn 93 xây dựng và trưởng thành, Đảng Cộng sản Việt Nam luôn đặc biệt coi trọng công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, coi đây là “nhiệm vụ then chốt”, trong đó công tác cán bộ được xác định là “then chốt của then chốt”. Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của chế độ và của đất nước cả trước mắt và lâu dài. Vì vậy, trong những năm qua Đảng ta luôn chú trọng xây dựng Đảng cả về chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ. Trong đó, xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp luôn được Đảng ta coi trọng. Để có được đội ngũ cán bộ đủ phẩm chất, năng lực, uy tín, có bản lĩnh chính trị, trí tuệ, gương mẫu, quyết tâm đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm, dám đột phá, sẵn sàng đương đầu với khó khăn, thử thách, luôn nỗ lực hành động vì lợi ích chung theo đúng như lời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng căn dặn cán bộ phải là người: “Vị công vong tư. Không hiếu danh, không kiêu ngạo. Nói thì phải làm. Giữ chủ nghĩa cho vững. Hy sinh. Ít lòng tham muốn về vật chất”(1), Đảng ta đã ban hành và triển khai thực hiện nhiều nghị quyết, kết luận, chỉ thị, quy định, quy chế… về công tác cán bộ.
Đặc biệt, trong gần 10 năm qua, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được Đảng ta xác định là nhiệm vụ quan trọng, thường xuyên, cấp bách trong công tác xây dựng Đảng. Thực hiện chủ trương, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, trong những năm qua cấp ủy, tổ chức đảng các cấp đã tuyên truyền, phổ biến, quán triệt, kịp thời triển khai, thực hiện đồng bộ Quy định số 205-QĐ/TW ngày 23/9/2019 của Bộ Chính trị về kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ và chống chạy chức, chạy quyền; Quy định số 22-QĐ/TW ngày 28/7/2021 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng về công tác kiểm tra, giám sát, kỷ luật của Đảng. Đặc biệt, ngày 11/7/2023, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 114-QĐ/TW về kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ để thay thế Quy định số 205-QĐ/TW nói trên. Qua đó, đã thực hiện đầy đủ, nghiêm túc các nguyên tắc, quy định, quy chế, quy trình về công tác cán bộ ngày càng chặt chẽ, đồng bộ, công khai, minh bạch, khoa học và dân chủ. Công tác đào tạo, bồi dưỡng và cập nhật kiến thức mới, nâng cao kỹ năng lãnh đạo, quản lý cho đội ngũ cán bộ được quan tâm, chú trọng, từng bước gắn quy hoạch chức danh với việc bố trí, sử dụng cán bộ. Thường xuyên tự kiểm tra, kịp thời chấn chỉnh những sai sót và chịu trách nhiệm về những hạn chế trong công tác cán bộ thuộc phạm vi, thẩm quyền, trách nhiệm được giao. Kịp thời rà soát, sửa đổi, bổ sung, ban hành các quy định, quy chế về công tác cán bộ theo thẩm quyền; quy định cụ thể trách nhiệm của tập thể, cá nhân, quy trình, thủ tục, bảo đảm dân chủ, khách quan, công khai, minh bạch trong từng khâu về công tác cán bộ. Đội ngũ làm công tác tổ chức cán bộ đã có sự tiến bộ, chuyển biến tích cực về nhiều mặt, đã thực hiện tương đối tốt chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn; trình độ, kiến thức, chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực thực tiễn được nâng lên; khắc phục, giảm thiểu được những tiêu cực trong thực thi công vụ được Nhân dân và dư luận xã hội đánh giá cao.
Bên cạnh đó, công tác cán bộ thời gian qua cũng bộc lộ một số hạn chế, khuyết điểm, như Nghị quyết Đại hội ĐBTQ lần thứ XIII của Đảng đã chỉ rõ: “Việc thể chế hóa, cụ thể hóa chủ trương của Đảng về một số nội dung trong công tác cán bộ còn chậm, có nội dung chưa thống nhất giữa pháp luật của Nhà nước và quy định của Đảng”(2); “việc điều tra, phát hiện, xử lý những vụ án tham nhũng, tiêu cực vẫn còn chậm, “nhất là việc tự kiểm tra, tự phát hiện và xử lý tham nhũng, lãng phí trong nội bộ cơ quan, đơn vị còn yếu”(3).
Thực tế cho thấy, tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ diễn ra ở nhiều khâu với nhiều cách thức khác nhau từ đơn giản đến tinh vi. Cụ thể như: một số khâu trong công tác cán bộ vẫn còn thiếu công khai, minh bạch, thiếu dân chủ; việc xem xét, quyết định nhân sự cán bộ có nơi, có lúc vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ. Công tác quy hoạch cán bộ còn có nơi, có chỗ thiếu khách quan, thiếu chính xác. Công tác thi tuyển dụng, thi nâng ngạch công chức, thăng hạng viên chức có nơi còn xảy ra tiêu cực. Một số cá nhân phụ trách công tác cán bộ thoái hóa, biến chất, có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, dẫn đến vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ, quy chế làm việc. Tình trạng chạy chức, chạy quyền, chạy tuổi, chạy bằng cấp, chạy quy hoạch, chạy luân chuyển, chạy khen thưởng, chạy danh hiệu, kể cả chạy tội còn diễn ra. Tuy nhiên, những hạn chế, khuyết điểm đó chậm được phát hiện, ngăn chặn, đẩy lùi; xử lý chưa kịp thời, chưa nghiêm minh; việc thay thế những cán bộ yếu kém về phẩm chất, năng lực còn chậm và thiếu kiên quyết.
Những hạn chế, khuyết điểm đó có nguyên nhân do tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ rất tinh vi, khó nhận biết, những hành vi “vụ lợi” thường được che giấu dưới nhiều hình thức khác nhau. Mặt khác, tham nhũng, tiêu cực ở lĩnh vực khác thường là về vật chất và được quy định rõ trong pháp luật thành những hành vi cấu thành tội phạm; nhưng tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ thường được che đậy bởi “quyền lực”, “quan hệ”, “tinh thần” theo kiểu “nâng đỡ không trong sáng”… và chưa có chế tài cụ thể để xử lý. Đặc biệt, tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ lại có quan hệ “cộng sinh” chặt chẽ với tham nhũng, tiêu cực trong hoạch định chính sách và trong kinh tế càng làm cho tham nhũng, tiêu cực trong xã hội ngày càng phát triển và tinh vi. Vì vậy, làm ảnh hưởng tiêu cực đến nền công vụ nhà nước, đến ổn định chính trị, phát triển bền vững đất nước và sự tồn vong của chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Lòng tin của Nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị bị giảm sút, cản trở đến nỗ lực của Đảng, Chính phủ trong công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Giải pháp nâng cao hiệu quả phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ hiện nay
Nhằm góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp cơ bản sau đây để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ:
Một là, tiếp tục đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh.
Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục cán bộ, đảng viên và vận động Nhân dân tham gia xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Tuyên truyền, giáo dục nhằm thống nhất và nâng cao nhận thức, trau dồi phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, nâng cao trách nhiệm của người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền các cấp. Cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu các cấp cần thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ, quy chế, quy định, quy trình về công tác cán bộ. Tuyên truyền, giáo dục đề cao trách nhiệm nêu gương của cán bộ lãnh đạo, quản lý, trước hết là người đứng đầu về công tác cán bộ.
Trong đó, cần tập trung quán triệt sâu sắc Quy định số 101-QĐ/TW ngày 07/6/2012 của Ban Bí thư về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ chốt các cấp; Quy định số 55-QĐ/TW ngày 19/12/2016 của Bộ Chính trị về một số việc cần làm ngay để tăng cường vai trò nêu gương của cán bộ, đảng viên; Quy định số 08-QĐi/TW ngày 25/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư, Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương. Từ đó, mỗi cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng đầu cấp ủy, tổ chức đảng các cấp và cán bộ phụ trách về công tác cán bộ phải không ngừng tự tu dưỡng, rèn luyện “bản lĩnh, kiên định, tuyệt đối trung thành với mục tiêu, lý tưởng cách mạng; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; gần dân, tin dân, yêu dân, học dân, gắn bó máu thịt với nhân dân, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Qua đó, bồi đắp tinh thần yêu nước, ý chí tự lực, tự cường dân tộc, khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc”(4).
Đồng thời, cần phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể chính trị - xã hội, các tổ chức kinh tế và đội ngũ cán bộ tham mưu về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực và Nhân dân trong tham gia xây dựng, chỉnh đốn Đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, đặc biệt là ở cấp cơ sở, tạo sức mạnh của toàn xã hội để nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.
Hai là, tiếp tục hoàn thiện quy định về công tác cán bộ để thể chế hóa quan điểm chỉ đạo của Đảng và đòi hỏi của thực tiễn.
Ngày 11/7/2023, Bộ Chính trị ban hành Quy định số 114-QĐ/TW về kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Đây là quy định mới nhất của Bộ Chính trị về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Quy định số 114-QĐ/TW đã mở rộng hơn về phạm vi điều chỉnh; về hành vi tham nhũng và trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo địa phương, cơ quan, đơn vị. Tại Điều 15 Chương V của Quy định số 114-QĐ/TW, Đảng ta đã yêu cầu: “... các cấp ủy, tổ chức đảng, tập thể lãnh đạo của địa phương, cơ quan, đơn vị, tổ chức quán triệt và cụ thể hóa theo thẩm quyền để thực hiện nghiêm Quy định này”.
Bên cạnh đó, cần xem xét sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành mới quy định cụ thể về kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ phù hợp với yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới, trên cơ sở đó tổ chức triển khai, thực hiện nghiêm túc, chặt chẽ, gắn với tăng cường thanh tra, kiểm tra, giám sát để tránh sơ hở và lợi dụng để trục lợi. Trong đó, chú trọng các khâu, các bước, quy trình đối với công tác cán bộ như: quản lý; đánh giá; quy hoạch, bổ nhiệm; luân chuyển; thi tuyển; ứng cử, bầu cử; kê khai tài sản; khen thưởng, kỷ luật; miễn nhiệm, bãi nhiệm, từ nhiệm.
Thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch, cạnh tranh lành mạnh trong công tác cán bộ là biện pháp hết sức quan trọng để kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ. Quy định rõ tiêu chuẩn chức danh, chức vụ lãnh đạo, quản lý, vị trí việc làm ở các cơ quan trong hệ thống chính trị để tạo lập tiêu chí kiểm tra, giám sát về công tác cán bộ; đồng thời tạo ra bầu không khí dân chủ, công khai, minh bạch trong công tác cán bộ.
Đánh giá và bổ nhiệm cán bộ là khâu dễ xảy ra tham nhũng, tiêu cực, do đó cần “Lấy hiệu quả thực hiện nhiệm vụ chính trị làm thước đo phẩm chất và năng lực của cán bộ, xuất phát từ yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị để bố trí cán bộ” (5). Cần phân cấp quản lý mạnh mẽ về công tác cán bộ; quy định cụ thể, xác định rõ trách nhiệm của tập thể, trách nhiệm của cơ quan tham mưu, của cá nhân phụ trách công tác cán bộ; tăng thẩm quyền, gắn với trách nhiệm cá nhân và tăng cường giám sát chặt chẽ quyền lực của người đứng đầu về công tác cán bộ; quy định rõ thẩm quyền, trách nhiệm người đứng đầu trong đánh giá, lựa chọn, giới thiệu, bố trí, sử dụng, bổ nhiệm cán bộ; cấp trưởng lựa chọn của đối với cấp phó tránh tạo ra “ê kíp”, “lợi ích nhóm” trong công tác cán bộ.
Để đảm bảo dân chủ, công bằng, tránh hình thức về công tác bầu cử, cần có quy định cụ thể hơn về khâu giới thiệu nhân sự với tiêu chí mỗi chức danh có ít nhất 02 ứng cử viên trở lên. Đồng thời, cần có quy định ràng buộc trách nhiệm của người giới thiệu nhân sự ứng cử, bầu cử và bổ nhiệm cán bộ. Cần bổ sung cơ chế, quy định, chính sách, đối với cán bộ trực tiếp thực hiện công tác cán bộ, gắn trách nhiệm với lợi ích, nhất là chính sách “giữ liêm” để họ không cần tham nhũng, không dám tham nhũng và không thể tham nhũng.
Ba là, tăng cường kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ.
Đảng ta khẳng định: “... kiểm soát quyền lực gắn với siết chặt kỷ luật, kỷ cương trong hoạt động của Nhà nước và của cán bộ, công chức, viên chức”(6). Tại khoản 2, Điều 2, Chương I của Quy định số 114-QĐ/TW, Đảng ta nêu rõ: “… kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ là việc sử dụng cơ chế, biện pháp nhằm bảo đảm thực hiện nghiêm nguyên tắc, quy định, quy trình, quy chế, quyết định về công tác cán bộ và phòng ngừa, ngăn chặn, phát hiện, xử lý các hành vi tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ”.
Kiểm soát chặt chẽ quyền lực trong công tác cán bộ theo hướng đa chiều: kiểm soát bằng thể chế kết hợp với kiểm soát bằng đạo đức, trách nhiệm; kiểm soát bên trong của tổ chức kết hợp với kiểm soát bên ngoài của Nhân dân, xã hội; kiểm soát của bên trên đối với bên dưới kết hợp với kiểm soát của bên dưới đối với bên trên; kiểm soát trong Đảng đồng bộ với kiểm soát của mỗi tổ chức trong hệ thống chính trị, trong mọi tổ chức của xã hội; kiểm soát của tổ chức kết hợp với thúc đẩy tự kiểm soát của cá nhân cán bộ; kiểm soát của cơ quan chuyên trách việc kiểm soát quyền lực kết hợp với cơ quan không chuyên trách; kiểm soát của cơ quan quyền lực kết hợp với kiểm soát của báo chí, dư luận xã hội.
Cần đổi mới phương thức phối hợp cơ quan kiểm tra của Đảng với cơ quan thanh tra của Nhà nước để thiết lập cơ chế kiểm soát quyền lực mạnh mẽ đối với mọi lĩnh vực nói chung, trong công tác cán bộ nói riêng. Ủy ban kiểm tra của Đảng cần có cơ chế phối hợp chặt chẽ với cơ quan thanh tra nhà nước cùng cấp để phát huy vai trò kiểm soát quyền lực trong công tác cán bộ hiện nay.
Bốn là, tăng cường kiểm tra, giám sát, xử lý kịp thời, nghiêm minh những vi phạm trong công tác cán bộ.
Đảng ta đã chỉ rõ: “Tăng cường kiểm tra, giám sát công tác cán bộ, gắn với kiểm soát quyền lực, chống chạy chức, chạy quyền”(7). Để phòng ngừa sai phạm, tiêu cực trong công tác cán bộ, cần đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, định kỳ, đột xuất, theo chuyên đề và chuyên ngành của các cơ quan tham mưu, giúp việc và người trực tiếp làm công tác cán bộ. Kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm các quy định của Đảng, Nhà nước liên quan đến kiểm soát quyền lực và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ.
Ðồng bộ hóa, đảm bảo thống nhất, liên thông quy định của Đảng và Nhà nước về thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong công tác cán bộ. Thực hiện chế độ cấp trên kiểm tra cấp dưới, kiểm tra phải thường xuyên, toàn diện, liên tục, thanh tra phải kịp thời, có trọng tâm, trọng điểm và phải kiên quyết. Thực hiện nghiêm túc công tác giám sát, coi trọng giám sát nội bộ; cấp dưới giám sát cấp trên; giám sát chéo giữa các cơ quan, tổ chức, đơn vị; giám sát của Nhân dân.
Để nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ, cần rà soát những khâu, các bước trong công tác cán bộ từ Trung ương đến cơ sở, nhất là những nơi có dấu hiệu vi phạm để phát hiện kịp thời những hành vi sai phạm. Từ đó, có biện pháp hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý, nghiêm minh những trường hợp tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ, không có “vùng cấm”, không có ngoại lệ để cảnh tỉnh, răn đe những người tham mưu, phụ trách về công tác cán bộ.
Đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực toàn diện ở các cấp, các ngành, các lĩnh vực, chú trọng ở cơ sở. Do có quan hệ “cộng sinh” giữa tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ với tham nhũng, tiêu cực trong hoạch định chính sách và tham nhũng, tiêu cực trong kinh tế, cho nên cần phải đẩy mạnh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong tất cả các lĩnh vực này một cách toàn diện, đồng bộ, thực chất, hiệu quả.
Như vậy, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực trong công tác cán bộ, đòi hỏi, cấp ủy, tổ chức đảng, người đứng đầu cơ quan, đơn vị các cấp cần quán triệt sâu sắc vị trí, vai trò của cán bộ, công tác cán bộ đối với sự nghiệp cách mạng và thực hiện đồng bộ, toàn diện các giải pháp. Nhất là đòi hỏi tính tự giác của mỗi cán bộ được giao nhiệm vụ liên quan đến công tác cán bộ, đồng thời, chủ động phòng ngừa sự suy thoái quyền lực đó; phải có sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước phối hợp đồng bộ của mỗi cơ quan, đơn vị, của các cơ quan chức năng, của Nhân dân, của các tổ chức xã hội, của báo chí để “nhốt” quyền lực công tác cán bộ “trong lồng thể chế” nhằm tạo ra đội ngũ cán bộ vừa “hồng” vừa “chuyên” phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, góp phần giữ vững ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta./.
------------
Ghi chú:
(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, H.2011, tr.20.
(2), (3), (6), (7) Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập 1, Nxb CTQG-ST, H.2021, tr.91, tr.92-93, tr.118, tr.190.
(4), (5) Nguyễn Phú Trọng, Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực góp phần xây dựng Đảng, Nhà nước ta ngày càng trong sạch vững mạnh, Nxb CTQG-ST, H. 2023, tr.408, tr.221.
PGS.TS Dương Quang Hiển - ThS Nguyễn Văn Hùng
Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng
Theo tcnn.vn
Bảo Ngọc (st)
