Hồ Chủ tịch nói chuyện với các học viên nhân buổi khai mạc
lớp huấn luyện Bình dân học vụ khóa Hồ Chí Minh năm 1945.
Chủ tịch Hồ Chí Minh - vị lãnh tụ vĩ đại, thiên tài của dân tộc Việt Nam - người đã cống hiến trọn đời cho sự nghiệp cách mạng luôn dành những tình cảm và tâm huyết cho sự nghiệp giáo dục, bởi đó là điều mong muốn lớn nhất của Người – “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn tột bậc, là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”. Vì vậy lúc sinh thời Người đặc biệt quan tâm đến sự nghiệp “trồng người”. Qua những bức thư Bác gửi giáo viên, học sinh, chúng ta thấy tư tưởng của Bác về giáo dục vẫn mang tính thời sự, là kim chỉ nam cho công cuộc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo hiện nay.
Từ khi Cách mạng Tháng Tám thành công, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa với bộn bề khó khăn của một Chính phủ lâm thời phải chống chọi với các thế lực thù địch nhưng Bác vẫn đặc biệt quan tâm tới giáo dục. Để động viên các em học sinh bước vào năm học mới, tháng 9 năm 1945, Bác Hồ đã viết “Thư gửi cho các học sinh”. Với tình cảm hết sức thân ái, tâm tình, Người chỉ bảo cho các em thấy được cái may mắn và vinh dự khi được hưởng một nền giáo dục mới, với mục đích hết sức tốt đẹp là đào tạo nên những người công dân có đức, có tài. Vì “…từ giờ phút này trở đi các em bắt đầu được nhận một nền giáo dục hoàn toàn Việt Nam. Trước đây cha anh các em, và mới năm ngoái cả các em nữa, đã phải chịu nhận một nền học vấn nô lệ, nghĩa là nó chỉ đào tạo nên những kẻ làm tay sai, làm tôi tớ cho một bọn thực dân người Pháp. Ngày nay các em được cái may mắn hơn cha anh là được hấp thụ một nền giáo dục của một nước độc lập, một nền giáo dục nó sẽ đào tạo các em nên những người công dân hữu ích cho nước Việt Nam, một nền giáo dục làm phát triển hoàn toàn những năng lực sẵn có của các em”.
Bác không quên nhắc nhở các học sinh hiểu rõ nguồn cội: “Các em được hưởng sự may mắn đó là nhờ sự hi sinh của biết bao đồng bào các em. Vậy các em nghĩ sao? Các em phải làm thế nào để đền bù lại công bao của người khác đã không tiếc thân và tiếc của để giành độc lập cho nước nhà”.
Trong bức thư này, có một đoạn mà đến nay bao thế hệ người Việt Nam đều thuộc lòng: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.
Trong suốt cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược cũng như thời kỳ đầu của công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thống nhất nước nhà, Bác luôn có thư gửi cho các cấp lãnh đạo, các cấp học, ngành học, các học sinh, sinh viên trong và ngoài nước, các lực lượng tham gia "diệt dốt" xóa nạn mù chữ để động viên, khen ngợi, căn dặn và yêu cầu rất kịp thời. Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, có tới 23 bức thư Bác đã viết gửi ngành giáo dục, vào nhiều thời điểm như: Thư gửi các học sinh (9-1945), Thư gửi anh chị em giáo viên bình dân học vụ (1-5-1946), Thư gửi Ty giáo dục, các hiệu trưởng, giáo viên và các cháu học trò Khu 10 (1-1948), Thư gửi Hội nghị Giáo dục toàn quốc (7-1948), Thư gửi Đại hội Giáo dục toàn quốc (7-1951); Thư gửi các cán bộ, thầy giáo, công nhân viên, học sinh, sinh viên nhân dịp bắt đầu năm học mới (15-10-1968)… Những bức thư mà Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi cho ngành giáo dục có nhiều bài nói tới vai trò của giáo viên, nhất là “Thư gửi anh chị em giáo viên bình dân học vụ” vào tháng 5 năm 1946 đánh giá rất cao vị trí, vai trò của giáo dục và đào tạo, vai trò của người thầy giáo.
“Anh chị em yêu quý,
Chương trình của Chính phủ ta là làm thế nào cho toàn quốc đồng bào ai cũng có ǎn, có mặc, có học.
Vậy nên khẩu hiệu của chúng ta là:
1. Tǎng gia sản xuất.
2. Chống nạn mù chữ.
Anh chị em là đội tiên phong trong sự nghiệp số 2 đó. Anh chị em chịu cực khổ khó nhọc, hy sinh phấn đấu, để mở mang tri thức phổ thông cho đồng bào, để xây đắp nền vǎn hoá sơ bộ cho dân tộc.
Anh chị em làm việc mà không có lương bổng, thành công mà không có tiếng tǎm. Anh chị em là những người “vô danh anh hùng”. Tuy là vô danh nhưng rất hữu ích. Một phần tương lai của dân tộc nước nhà nằm trong sự cố gắng của anh chị em.
Tôi mong rằng trong một thời kỳ rất ngắn, lòng hǎng hái và sự nỗ lực của anh chị em sẽ có kết quả rất vẻ vang, đồng bào ta ai cũng biết đọc, biết viết. Cái vinh dự đó thì tượng đồng, bia đá nào cũng không bằng.
Tôi lại mong rằng đồng bào các nơi ra sức giúp cho anh chị em bình dân học vụ trong công việc giáo dục đó.
Tôi gửi lời chào thân ái và chúc anh chị em thành công”.- Hồ Chí Minh
Trong Thư gửi giáo viên, học sinh, cán bộ thanh niên và nhi đồng (31-10-1955) Người đã khen ngợi, động viên các cán bộ làm công tác giáo dục “Thân ái gửi toàn thể thầy giáo… Nhân dịp các trường bước vào năm học mới, tôi có mấy lời gửi anh chị em và các cháu: Trong năm học vừa qua, từ khi miền Bắc hoàn toàn giải phóng, các thầy giáo và cán bộ đã cố gắng nhiều... Đó là một thành tích đáng mừng”
Tuy nhiên Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng nhắc ngành Giáo dục là phải tẩy sạch ảnh hưởng của “học để lấy bằng cấp, dạy theo lối nhồi sọ”; Người chỉ rõ phương hướng giáo dục của mỗi cấp khác nhau cần phải:
– Đại học thì cần kết hợp lý luận khoa học với thực hành, ra sức học tập lý luận và khoa học tiên tiến của các nước bạn, kết hợp với thực tiễn của nước ta, để thiết thực giúp ích cho công cuộc xây dựng nước nhà.
– Trung học thì cần đảm bảo cho học trò những tri thức phổ thông chắc chắn, thiết thực, thích hợp với nhu cầu và tiền đồ xây dựng nước nhà, bỏ những phần nào không cần thiết cho đời sống thực tế.
– Tiểu học thì cần giáo dục các cháu thiếu nhi: Yêu Tổ quốc, yêu nhân dân, yêu lao động, yêu khoa học, trọng của công. Cách dạy phải nhẹ nhàng và vui vẻ, chớ gò ép thiếu nhi vào khuôn khổ của người lớn. Phải đặc biệt chú ý giữ gìn sức khoẻ của các cháu.
Những điều Bác Hồ mong muốn với ngành Giáo dục thật bình dị, mà lớn lao, cụ thể. Nhiệm vụ Bác giao cho tưởng như “đơn giản” nhưng để hoàn thành tốt cũng cần phải có sự quan tâm của các cấp, các ngành và đặc biệt là sự phối hợp thật chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục các thế hệ tương lai của đất nước.
Ngày 15/10/1968, Bác Hồ gửi bức thư cuối cùng cho ngành Giáo dục. Những điều Bác Hồ viết trong “Thư gửi các cán bộ, cô giáo, thầy giáo, công nhân viên, học sinh, sinh viên nhân dịp đầu năm học mới”.
“Các cô các chú và các cháu thân mến,
Nhân dịp đầu nǎm học thứ tư chống Mỹ, cứu nước, Bác thân ái gửi lời thǎm hỏi tất cả các cô, các chú và các cháu.
Trong hoàn cảnh cả nước có chiến tranh, sự nghiệp giáo dục của chúng ta vẫn phát triển nhanh, mạnh hơn bao giờ hết.
Bác vui lòng biết rằng mặc dù hoàn cảnh khó khǎn, hiện nay miền Bắc nước ta đã có một vạn hai nghìn trường phổ thông, mỗi xã đều có trường cấp một, nhiều xã đã có trường cấp hai, các huyện đều có ít nhất một trường cấp 3. Số người đi học đã hơn 6 triệu, trong đó có hơn 1 triệu cán bộ và công nông đang học bổ túc vǎn hoá. Số người vào học các trường đại học và trung học chuyên nghiệp tǎng gần gấp 3 lần so với trước chiến tranh chống Mỹ. Hơn 30 trường đại học và 200 trường trung học chuyên nghiệp đã phối hợp chặt chẽ với các ngành và các địa phương, đẩy mạnh công tác đào tạo cán bộ, tập trung cũng như tại chức.
Các trường đã có nhiều cố gắng trong việc thi đua dạy tốt và học tốt, bảo đảm an toàn cho thầy và trò, làm cho đời sống vật chất và tinh thần ngày càng tiến bộ.
Mặc dù giặc Mỹ điên cuồng đánh phá miền Bắc ác liệt, chúng không những đã thất bại thảm hại trên mặt trận chính trị, quân sự, mà ta đã thắng chúng cả trên mặt trận giáo dục và đào tạo cán bộ.
Làm được như vậy là nhờ Đảng ta có đường lối đúng đắn, quân đội và nhân dân ta rất anh hùng; và cũng do các cô, các chú, các cháu trong các trường học đã cùng nhau vượt qua nhiều khó khǎn để hoàn thành tốt nhiệm vụ.
Nhân dịp này, Bác khen ngợi những cố gắng và thành tích mà các cô, các chú và các cháu đã đạt được.
……….”
Tình cảm sâu nặng, chân tình của Bác Hồ với các thầy giáo, cô giáo, công nhân viên, học sinh, sinh viên và những lời khen đối với ngành Giáo dục không chỉ khơi dậy lòng yêu nghề, niềm tự hào đối với nghề, tinh thần trách nhiệm của các thầy giáo, cô giáo, công nhân viên mà còn khơi dậy ý thức học tập của học sinh, sinh viên trong những năm tháng ác liệt.
Trong bức thư, Bác Hồ nhắc lại các thầy, cô giáo, công nhân viên, học sinh, sinh viên ba điểm sau:
- Thầy và trò phải luôn luôn nâng cao tinh thần yêu Tổ quốc, yêu chủ nghĩa xã hội, tǎng cường tình cảm cách mạng đối với công nông, tuyệt đốí trung thành với sự nghiệp cách mạng, triệt để tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, sẵn sàng nhận bất kỳ nhiệm vụ nào mà Đảng và nhân dân giao cho, luôn luôn cố gắng cho xứng đáng với đồng bào miền Nam anh hùng.
- Dù khó khǎn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt và học tốt. Trên nền tảng giáo dục chính trị và lãnh đạo tư tuởng tốt, phải phấn đấu nâng cao chất lượng vǎn hoá và chuyên môn nhằm thiết thực giải quyết các vấn đề do cách mạng nước ta đề ra và trong một thời gian không xa, đạt những đỉnh cao của khoa học và kỹ thuật.
- Các cô các chú, các cháu phải cùng nhau tổ chức và quản lý đời sống vật chất và tinh thần ở các trường học ngày một tốt hơn, tǎng cường bảo đảm sức khoẻ và an toàn.
Đề cao sứ mệnh của thầy cô giáo, trong thư Bác viết: “Nhiệm vụ của cô giáo, thầy giáo là rất quan trọng và rất vẻ vang”.
Cuối thư, Bác yêu cầu của nền giáo dục nước nhà: “Giáo dục là sự nghiệp của quần chúng. Cần phải phát huy đầy đủ dân chủ xã hội chủ nghĩa, xây dựng quan hệ thật tốt, đoàn kết thật chặt chẽ giữa thầy và thầy, giữa thầy và trò, giữa học trò với nhau, giữa cán bộ các cấp, giữa nhà trường và nhân dân để hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ đó. Giáo dục nhằm đào tạo những người kế tục sự nghiệp cách mạng to lớn của Đảng và nhân dân ta, do đó các ngành, các cấp đảng và chính quyền địa phương phải thật sự quan tâm hơn nữa đến sự nghiệp này, phải chǎm sóc nhà trường về mọi mặt, đưa sự nghiệp giáo dục của nước ta lên những bước phát triển mới”.
Đã hơn nửa thế kỷ trôi qua nhưng những lời bác dạy vẫn còn nguyên vẹn giá trị đối với tình hình giáo dục trong nước hiện nay. Qua những bức thư của Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi ngành Giáo dục, nhìn lại quá trình phát triển của giáo dục nước nhà, suy ngẫm về sự nghiệp đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục sắp tới, chúng ta thấy những lời dạy của Người đối với ngành Giáo dục đến nay vẫn còn nguyên giá trị và có ý nghĩa thực tiễn rất sâu sắc, mãi mãi soi đường cho giáo dục nước nhà phát triển./.
Kim Yến (Tổng hợp)
