Trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1946 - 1954) các huyện Định Hóa, Đại Từ, Phú Lương, Võ Nhai (Thái Nguyên) cùng các huyện Yên Sơn, Chiêm Hóa, Sơn Dương (Tuyên Quang) và Chợ Đồn (Bắc Kạn) đã vinh dự được Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng, Chính Phủ chọn làm An Toàn Khu (ATK) Trung ương lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đi đến thắng lợi, bởi nơi đây đáp ứng được đầy đủ các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”, “tiến khả dĩ công, thoái khả dĩ thủ” (tức “Tiến có thể đánh, lui có thể giữ”). Thời kỳ vận động Cách mạng tháng Tám (1939 - 1945), Định Hóa là một trong 3 căn cứ cách mạng nổi tiếng của cả nước (sau Cao Bằng và Bắc Sơn - Võ Nhai), là một trong hai huyện giành chính quyền sớm nhất của tỉnh Thái Nguyên (26/3/1945). Sau khi thoát khỏi ách thống trị của thực dân, phong kiến đồng bào nhân dân các dân tộc huyện Định Hóa một lòng theo Đảng, gắn bó với cách mạng, đúng như nhận định của Chủ tịch Hồ Chí Minh: “Cách mạng đã do Việt Bắc mà thành công, thì kháng chiến sẽ do Việt Bắc mà thắng lợi”.
Việc chọn ATK Định Hóa và các vùng tiếp giáp trở thành “Thủ đô kháng chiến” là quyết định thể hiện tầm nhìn chiến lược của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trung ương Đảng và Chính phủ. Ngay từ cuối năm 1940, khi còn hoạt động ở Tĩnh Tây (Trung Quốc), Người nói: “Căn cứ địa Cao Bằng sẽ mở ra triển vọng lớn lao cho cách mạng nước ta. Cao Bằng có phong trào tốt từ trước, lại kề sát biên giới, lấy đó làm cơ sở liên lạc quốc tế rất thuận lợi”; đồng thời, nhấn mạnh: “từ Cao Bằng còn phải phát triển về Thái Nguyên và thông xuống nữa mới có thể tiếp xúc với toàn quốc được. Có nối phong trào được với Thái Nguyên và toàn quốc thì khi phát động đấu tranh vũ trang lúc thuận lợi có thể tiến công, lúc khó khăn có thể giữ”.
Tại ATK Định Hóa đã diễn ra nhiều quyết sách quan trọng trong lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp của dân tộc. Trong thời kỳ từ năm 1947 - 1954, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng các cơ quan Trung ương Đảng, Chính phủ, Quân đội đặt đại bản doanh lãnh đạo kháng chiến chống thực dân Pháp đi đến thắng lợi. Cũng chính từ nơi đây nhiều quyết định quan trọng liên quan đến vận mệnh của đất nước được ra đời:
- Ngày 15/10/1947, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã ra chỉ thị “Phải phá tan cuộc tấn công mùa Đông của giặc Pháp” nêu lên phương hướng và những hành động cụ thể cho quân và dân Việt Bắc.
- Tháng 10/1947, trong lúc địch đang lùng sục để tiêu diệt các cơ quan đầu não kháng chiến, tại xã Điềm Mặc thuộc ATK Định Hóa, Chủ tịch Hồ Chí Minh với bút danh X.Y.Z đã viết và sửa chữa tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, những nội dung của tác phẩm vẫn còn nguyên giá trị đến ngày hôm nay.
- Ngày 20/01/1948 tại Khuôn Tát, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh phong cấp tướng cho một số cán bộ lãnh đạo, chỉ huy cao cấp ở cơ quan trực thuộc Bộ Quốc phòng, trong đó có Sắc lệnh 110/SL, phong quân hàm cấp Đại tướng cho đồng chí Võ Nguyên Giáp - Tổng Chỉ huy Quân đội Quốc gia và Dân quân Tự vệ.
- Ngày 11/6/1948, tại trại thiếu nhi Nà Lọm, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết “Lời kêu gọi thi đua ái quốc”.
- Ngày 18/8/1948, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký sắc lệnh thành lập Hội đồng Quốc phòng tối cao.
- Ngày 25/7/1950, Thường vụ Trung ương Đảng quyết định thành lập Đảng ủy và Bộ Chỉ huy Chiến dịch Biên Giới.
- Tại ATK Định Hóa đã họp bàn ra quyết định mở các chiến dịch: Trung Du (1950 - 1951), Hòa Bình (1951 - 1952), Tây Bắc (1952), Thượng Lào (1953). Tại nơi đây đã ra đời nhiều cơ quan trung ương, quân đội, bộ, ngành và các đoàn thể như: Trường Đảng Nguyễn Ái Quốc Làng Luông, Bộ Tổng Tham mưu. Tổng Cục Chính Trị, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Tổng Bộ Việt Minh,… là nơi diễn ra nhiều hoạt động ngoại giao của Đảng và và Nhà nước ta thời kỳ đó. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã tiếp nhiều đoàn khách cấp cao của nước ngoài như: Hoàng Thân Xuphanuvông (Lào), đồng chí Lê ô Phige - thành viên Ban lãnh đạo Đảng Cộng sản Pháp, nghị sĩ quốc hội Pháp; các chuyên gia quân sự Trung Quốc; các nhà báo, nhà làm phim, đạo diễn Liên Xô Roman Cacmen,… Đặc biệt, ngày 06/12/1953, tại đồi Tỉn Keo, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chủ trì Bộ Chính trị hạ quyết tâm mở Chiến dịch Điện Biên Phủ lịch sử để làm nên chiến thắng “lừng lẫy năm châu chấn động địa cầu”.
Cùng với các di tích của vùng chiến khu Việt Bắc, Khu tích ATK Định Hóa được đánh giá “là một quần thể di tích quan trọng bậc nhất của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX”. Ban quản lý Khu Di tích Lịch sử - Sinh thái ATK Định Hóa, Thái Nguyên luôn cố gắng, nỗ lực khắc phục mọi khó khãn để làm tốt công tác tuyên truyền phát huy các giá trị di tích và phát triển du lịch, giáo dục truyền thống cách mạng, để xứng tầm với giá trị là Khu Di tích quốc gia đặc biệt.
Công tác phục hồi, bảo tồn các điểm di tích:
ATK huyện Ðịnh Hóa đã được chính quyền tỉnh Thái Nguyên đề xuất quan tâm đầu tư bước đầu từ năm1995. Dự án “Bảo vệ, tôn tạo di tích lịch sử cách mạng và phát triển kinh tế xã hội vùng ATK Định Hóa, tỉnh Bắc Thái (1995 - 2000)” đã được trình Chính phủ, đúng dịp kỷ niệm 50 năm ngày Bác Hồ cùng Trung ương Đảng, Chính phủ về ATK ở và làm việc lãnh đạo cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp giành thắng lợi (20/5/1947 - 20/5/1997). Ngày 17/5/1997, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã trở về thăm ATK Định Hóa và cắt băng khánh thành Nhà trưng bày ATK Định Hóa, là bước chuyển mình cho chương trình, dự án đầu tư cơ sở hạ tầng để ATK Định Hóa đổi thay phát triển kinh tế - xã hội của địa phương gắn với du lịch lịch sử về nguồn chiến khu cách mạng. Nhân kỷ niệm 115 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2005), Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội và tỉnh Thái Nguyên long trọng tổ chức lễ khánh thành bàn giao công trình Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh được Đảng bộ, chính quyền, nhân dân Thủ đô Hà Nội tặng “Thủ đô kháng chiến” Thái Nguyên và được đón đồng chí Nguyễn Phú Trọng - Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội, nay là Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng về thăm, trồng cây đa đỏ lưu niệm, đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt với ATK Định Hóa. Từ năm 1999, Đề án quy hoạch tổng thể đầu tư phục hồi tôn tạo, bảo tồn phát huy di tích Chiến khu Việt Bắc được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 984/QĐ-TTg ngày 02/10/1999), từ đó triển khai các dự án đầu tư, tôn tạo, phục hồi di tích, hàng năm nghiên cứu lập hồ sơ khoa học xếp hạng các di tích, đầu tư tu bổ tôn tạo di tích, hình thành cụm điểm tham quan giáo dục truyền thống cách mạng, uống ước nhớ nguồn phối hợp với các cơ quan trung ương, quân đội, bộ, ngành, đoàn thể, mọi tầng lớp nhân dân tổ chức hoạt động hành hương về nguồn, tri ân, ủng hộ người dân vùng ATK vào dịp kỷ niệm ngày lễ, Tết, ngày truyền thống hàng năm. Người dân được cấp chính quyền quan tâm, hỗ trợ phục dựng lễ hội Lồng Tồng của đồng bào dân tộc Tày ATK Định Hóa vào dịp tết Nguyên Đán mùa xuân hàng năm (mùng 9,10 tháng Giêng) bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc; thu hút nhân dân và khách thập phương dâng hương tưởng nhớ Bác Hồ và các anh hùng cách mạng đã công hiến, hi sinh cho đất nước,..
Định Hóa là huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên, cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 50 km về phía Tây Bắc, có diện tích tự nhiên trên 520km2, trong đó đất lâm nghiệp chiếm 66,9%, đất nông nghiệp chiếm 26,1%; dân số 90.522 người, 26.431 hộ, có 17 dân tộc anh em cùng chung sống, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 73,6% tổng dân số toàn huyện. Huyện có 23 đơn vị hành chính, gồm 01 thị trấn và 22 xã; cả 23/23 xã, thị trấn của huyện là xã ATK. Huyện có 228 xóm, tổ dân phố; 03 xã khu vực III; 10 xã khu vực II; 10 xã, thị trấn khu vực I và 42 xóm đặc biệt khó khăn. Huyện có 182 điểm di tích lịch sử (năm 2012 huyện được Thủ tướng Chính phủ quyết định công nhận là Khu Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa). Huyện có tuyến đường Quốc lộ 3C, đường tỉnh lộ ĐT 264A, ĐT 264B và tuyến đường Hồ Chí Minh (giai đoạn 1) đi qua địa bàn. Tính đến ngày 30/9/2022, Đảng bộ huyện có 41 tổ chức cơ sở Đảng, 389 chi bộ trực thuộc Đảng ủy cơ sở, có trên 7.900 đảng viên. Kinh tế của huyện tiếp tục được duy trì và phát triển, cơ sở hạ tầng tiếp tục được quan tâm đầu tư, các chính sách an sinh xã hội được triển khai kịp thời, hiệu quả; quốc phòng được đảm bảo, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững; công tác xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị được tăng cường; đời sống của nhân dân từng bước được cải thiện.
Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử ATK Chiến khu Việt Bắc, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1318/QĐ-TTg ngày 06/8/2013 phê duyệt Đề án phát triển kinh tế xã hội vùng trung tâm ATK Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2013 - 2020; Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 07/3/2016 phê duyệt Quy hoạch xây dựng liên vùng chiến khu cách mạng ATK Thái Nguyên - Tuyên Quang - Bắc Kạn đến năm 2030; Quyết định số 1008/QĐ-TTg ngày 24/6/2021 phê duyệt Quy hoạch bảo quản, tu bổ, phục hồi, Di tích quốc gia đặc biệt An toàn khu (ATK) Định Hóa gắn với phát triển du lịch tỉnh Thái Nguyên với tổng diện tích quy hoạch là 197 ha thuộc địa bàn các xã: Phú Đình, Điềm Mặc, Bảo Linh, Định Biên, thị trấn Chợ Chu, huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên và các khu vực cảnh quan, di tích phụ cận có liên quan, nhằm tiếp tục bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa, trở thành điểm quan trọng về nguồn, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng cho các thế hệ người Việt Nam, là điểm du lịch lịch sử, văn hóa đặc sắc của tỉnh Thái Nguyên và vùng Việt Bắc.
Công tác phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa, Thái Nguyên:
Ban quản lý Khu Di tích Lịch sử - Sinh thái phối hợp với các nhà khoa học tổ chức Hội thảo khoa học, các chương trình kết hợp với nhà trường trên địa bàn nhằm giáo dục truyền thống cách mạng,… Phối hợp với các đơn vị tổ chức trưng bày, triển lãm ảnh “Bác Hồ với Thái Nguyên, phiên bản tranh sơn dầu Việt Nam đất nước con người và ảnh về kinh tế xã hội của tỉnh Thái Nguyên và huyện Định Hóa”; triển lãm ảnh“Bác Hồ với Chiến khu Việt Bắc và hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa”; chuyên đề “Từ ATK Định Hóa, Thái Nguyên đến chiến thắng Điện Biên Phủ”; phối hợp với Bảo tàng Hồ Chí Minh tổ chức Hội thảo khoa học “Bảo tồn, phát huy giá trị Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh ở ATK Việt Bắc - Thái Nguyên gắn với phát triển du lịch”; tổ chức trưng bày triển lãm ảnh với chủ đề “Chủ tịch Hồ Chí Minh anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất của Việt Nam” nhân dịp kỷ niệm 130 năm ngày sinh nhật Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2020); phối hợp với Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Phủ Chủ tịch tổ chức triển lãm ảnh “Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh tụ kiệt xuất của dân tộc Việt Nam, chiến sĩ lỗi lạc của phong trào cách mạng thế giới”; tổ chức trưng bày bổ sung tài liệu, hiện vật Nhà Trưng bày ATK Định Hóa với nội dung từ những năm trước Cách mạng tháng Tám 1945 đến thời kỳ đổi mới; trưng bày bổ sung tại di tích Văn phòng Bộ Tổng Tư lệnh và nơi ở làm việc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp tại Bảo Biên, xã Bảo Linh, huyện Định Hóa nhân kỷ niệm 110 năm ngày sinh của Đại tướng (25/8/1911 - 25/8/2021). Năm 2022 công tác đón tiếp, phục vụ các đoàn khách tham quan, tổ chức đón tiếp thường xuyên và làm tốt công tác phục vụ các đoàn Trung ương, lãnh đạo tỉnh dâng hương tại Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và di tích nơi ở và làm việc của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp, thăm khu du tích Quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa. Với việc khởi động mở cửa lại hoạt động du lịch trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên trong điều kiện bình thường mới và khai trương Khu giáo dục “Trải nghiệm về nguồn - ATK Thủ đô gió ngàn”; chuỗi hoạt động dịp kỷ niệm 132 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/5/1890 - 19/5/2022) và 75 năm ngày Bác Hồ về ATK Định Hóa cùng Trung ương Đảng, Chính phủ lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (20/5/1947 - 20/5/2022), lượng khách đến khu di tích tăng trở lại sau dịch Covid-19. Ban quản lý đã phục vụ đón tiếp trong năm 2022 đón 2122 đoàn với 135.000 lượt khách (Tăng gấp 15 lần so với năm 2021 cả về số đoàn và số khách). Trong thời điểm bị ảnh hưởng của dịch Covid-19, Ban quản lý Khu Di tích ATK Định Hóa luôn tuyên truyền thực hiện theo đúng các quy định về phòng chống dịch, đảm bảo an toàn và thực hiện tốt công tác đón tiếp, phục vụ khách tham quan, đón tiếp các đoàn khách Trung ương và địa phương hành hương về khu di tích dâng hương; tổ chức, phục vụ các lễ báo công dâng Bác, khen thưởng, lễ kết nạp Đảng viên,… theo nghi thức trang trọng tại Nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đã thực hiện kế hoạch hỗ trợ giai đoạn 1 trong chương trình chuyển đổi số của tỉnh Thái Nguyên và thí điểm tại Khu Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa (được hỗ trợ kinh phí): triển khai số hóa 2D toàn huyện Định Hóa và số hóa 3D, triển khai ảo hóa (VR) tại khu vực 16 điểm di tích và khu Trung tâm dịch vụ ATK Định Hóa lên bản đồ Map 4D (Địa chỉ truy cập bản đồ số 2D, 3D và VR tour 360 Di tích ATK Định Hóa, Thái Nguyên tại https://atk.vimap.vn/). Đây là điều kiện thuận lợi cho người dân và du khách trong việc tìm hiểu hành trình về thăm khu di tích tiết kiệm thời gian, kinh phí với sự lựa chọn cập nhật thông tin và tương tác ý kiến để góp phần sẽ nâng cao chất lượng phục vụ khi trở về nguồn.
Một sốđề xuất công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị Khu Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa khai thác du lịch hành trình về nguồn:
Tiếp tục phối hợp với các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và các tổ chức cơ quan hoạt động về di sản văn hóa, các cơ quan truyền thông trong và ngoài tỉnh, các doanh nghiệp lữ hành du lịch chuyên nghiệp, dịch vụ vận tải du lịch, đầu tư sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương, nâng cao hoạt động chuyển đổi số trong quảng bá, khai thác giá trị Khu Di tích quốc gia đặc biệt hiệu quả.
Định hướng đầu tư tập trung bảo quản, tôn tạo một số điểm di tích quan trọng, sớm triển khai quy hoạch quỹ đất xanh, xã hội hóa các nguồn lực đầu tư, xây dựng nhiều hạng mục phụ trợ, đáp ứng nhu cầu về hạ tầng du lịch - dịch vụ, quy hoạch khuôn viên khu trồng cây lưu niệm, tạo điều kiện cho hoạt động sự kiện, thu hút nhân dân và du khách hàng năm về nguồn dâng hương tưởng niệm nhân kỷ niệm các ngày lễ lớn của đất nước, ngày truyền thống của các cơ quan đơn vị ra đời, thành lập, đã ở làm việc trong kháng chiến tại vùng ATK Định Hóa, xây dựng chính sách để thu hút các nguồn lực nhà đầu tư chiến lược tạo điểm nhấn du lịch, kết hợp giữa bảo tồn di tích các khu nghỉ dưỡng sinh thái gắn với trách nhiệm cộng đồng của người dân địa phương trong hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di sản của Khu Di tích quốc gia đặc biệt ATK Định Hóa góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Tiếp tục đào tạo nguồn nhân lực gắn với ứng dụng công nghệ thông tin trong kế hoạch chuyển đổi số tiếp tục nâng cao chất lượng hướng dẫn, thuyết minh, phục vụ người dân và du khách, xây dựng kế hoạch trải nghiệm, tạo điều kiện cho người dân địa phương kinh doanh các sản phẩm du lịch, dịch vụ đặc sản của địa phương, tạo việc làm thu nhập cho người lao động ổn định góp phần vào chương trình xây dựng nông thôn mới bền vững.
Phát huy giá trị của hệ thống di tích về Chủ tịch Hồ Chí Minh là “địa chỉ đỏ” để giáo dục truyền thống yêu nước, truyền thống đấu tranh cách mạng, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là di sản tinh thần vô giá, là thực hiện nội dung trong bài phát biểu của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc: “…,với một đất nước, một dân tộc trọng văn hiến, trọng hiền tài, giàu truyền thống yêu nước và cách mạng; Nhân dân đoàn kết, cần cù, sáng tạo; đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ tâm huyết, tài năng, có trách nhiệm cao với Nhân dân, với Đảng, với Tổ quốc và tương lai của dân tộc; cùng với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của cả hệ thống chính trị, nhất định chúng ta sẽ khắc phục được mọi khó khăn, vượt qua mọi thách thức để chấn hưng và xây dựng thành công một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tiếp tục làm vẻ vang thêm cho dân tộc, cho giống nòi, tạo thành sức mạnh vô song để xây dựng Tổ quốc ta ngày càng cường thịnh, Nhân dân ta ngày càng hạnh phúc, đất nước ta ngày càng phồn vinh, xứng đáng với truyền thống ngàn năm văn hiến và anh hùng của một dân tộc anh hùng, sánh vai với các cường quốc năm châu trên thế giới…”./.
ThS Bùi Huy Toàn
Trưởng ban, Ban quản lý
Khu Di tích lịch sửATK Định Hóa, Thái Nguyên
