1. Quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục lý luận chính trị
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh rất coi trọng công tác giáo dục chính trị cho đội ngũ cán bộ, đảng viên. Theo quan điểm của Người, cách mệnh trước hết phải có Đảng cách mệnh. Cách mạng muốn thành công là Đảng phải vững mạnh, Đảng muốn vững mạnh phải có lý luận soi đường và tất cả cán bộ, đảng viên cần phải hiểu và thực hành theo lý luận đó. “Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam”(1). Đồng thời, Người cũng khẳng định rằng giáo dục lý luận chính trị cho cán bộ có vị trí quan trọng hàng đầu trong hoạt động lãnh đạo và công tác xây dựng Đảng, trong quá trình tiến bộ của mỗi cán bộ, bởi “làm mà không có lý luận thì không khác gì đi mò trong đêm tối, vừa chậm chạp vừa hay vấp váp. Có lý luận thì mới hiểu được mọi việc trong xã hội, trong phong trào để chủ trương cho đúng, làm cho đúng”(2).
Vậy giáo dục lý luận chính trị là gì? Theo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, chúng ta có thể hiểu giáo dục lý luận chính trị là quá trình giáo dục, bồi dưỡng những tri thức lý luận chính trị, cốt lõi là lý luận Mác - Lênin, đường lối, chủ trương của Đảng, nhằm nâng cao trình độ nhận thức, giác ngộ cách mạng, xây dựng thế giới quan và phương pháp luận khoa học, bồi dưỡng những phẩm chất chính trị, đạo đức và năng lực của người cán bộ cách mạng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, học lý luận chính trị sẽ giúp cán bộ, đảng viên có thế giới quan khoa học và nhân sinh quan cách mạng, phương pháp luận đúng đắn, có niềm tin vững chắc vào lý tưởng của Đảng, từ đó bản thân mỗi cán bộ hoàn thành tốt hơn công việc của mình và như thế toàn Đảng sẽ hoàn thành tốt hơn nhiệm vụ của Đảng. Vì vậy, ngay từ những năm tháng hoạt động ở nước ngoài, Chủ tịch Hồ Chí Minh, khi đó là Nguyễn Ái Quốc, đã nhận thấy muốn đánh được thực dân Pháp, giành được độc lập tự do thì trước hết phải làm cho dân giác ngộ. Đó chính là lý do Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh mở lớp đào tạo, bồi dưỡng lý luận cách mạng cho những người yêu nước của Việt Nam tại Quảng Châu, Trung Quốc năm 1925. Từ đó, đưa họ trở về Việt Nam làm hạt nhân trong phong trào cách mạng. Để đẩy mạnh công tác tuyên truyền, cùng với việc mở các lớp huấn luyện, Người quyết định ra báo, xuất bản sách. Báo Thanh niên, tờ báo do Người sáng lập ra số đầu tiên ngày 21/6/1925 tại Quảng Châu đã trở thành cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, đồng thời là công cụ đắc lực trong việc truyền bá tư tưởng cách mạng tới quần chúng nhân dân. Tiếp đó, Người xuất bản tác phẩm Đường Kách mệnh, cuốn sách tập hợp những bài giảng của Người tại các lớp huấn luyện ở Quảng Châu năm 1925. Đây có thể coi là tác phẩm lý luận chính trị đầu tiên của cách mạng Việt Nam. Ngay tờ bìa cuốn sách, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã trích dẫn câu nói của Lênin trong tác phẩm Làm gì?như một lời tựa: “Không có lý luận cách mệnh, thì không có cách mệnh vận động... Chỉ có theo lý luận cách mệnh tiền phong, đảng cách mệnh mới làm nổi trách nhiệm cách mệnh tiền phong”(3). Sau này, khi trở thành người đứng đầu Đảng và Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn theo sát và đề cao việc giáo dục lý luận chính trị cho các cán bộ, đảng viên. Người trực tiếp chỉ đạo việc xây dựng các mô hình đào tạo lý luận chính trị theo cấp học, bậc học cho phù hợp đặc điểm đối tượng, yêu cầu đào tạo cán bộ và với phương pháp giảng dạy có hiệu quả để phục vụ sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc. Người cũng chỉ rõ: “Tổ chức từng ban cao cấp hoặc trung cấp. Lấy tự học làm cốt. Do thảo luận và chỉ đạo giúp vào”(4). Trước yêu cầu đào tạo cán bộ phục vụ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược đang bước vào giai đoạn quyết liệt, dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương và hệ thống các trường chính trị đã lần lượt được hình thành trên cả nước. Tháng 9/1949, trong dịp đến thăm Trường Nguyễn Ái Quốc Trung ương, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ghi vào cuốn Sổ vàng truyền thống của Nhà trường lời dạy về mục đích, nội dung của việc học lý luận: “Học để làm việc, làm người, làm cán bộ. Học để phụng sự Đoàn thể, giai cấp và nhân dân, Tổ quốc và nhân loại. Muốn đạt mục đích thì phải cần, kiệm, liêm, chính, chí công, vô tư”(5). Thực hiện lời căn dặn của Người, trong suốt thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, hệ thống các trường chính trị đã có những đóng góp tích cực đối với việc đào tạo đội ngũ cán bộ phục vụ cho sự nghiệp cách mạng của dân tộc.
Ngoài ra, theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, học tập nâng cao trình độ lý luận còn là yếu tố quan trọng khắc phục những sai lầm, khuyết điểm đối với hoạt động lãnh đạo, quản lý của cán bộ, đảng viên khi triển khai các nhiệm vụ cách mạng ở mỗi thời kỳ. Người viết: “Vì trình độ lý luận thấp kém cho nên đứng trước nhiệm vụ cách mạng càng mới và phức tạp, trong việc lãnh đạo, Đảng ta không khỏi lúng túng, không tránh khỏi sai lầm, khuyết điểm, ví dụ như chúng ta đã phạm những sai lầm trong cải cách ruộng đất và chỉnh đốn tổ chức, hoặc những khuyết điểm trong việc lãnh đạo kinh tế”(6).
Thực tế lịch sử đã chứng minh, chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với bản chất cách mạng và khoa học là lý luận tiên phong dẫn đường để Đảng Cộng sản Việt Nam làm tròn vai trò tiên phong, lãnh đạo cách mạng Việt Nam giành độc lập, thống nhất đất nước và tiến hành xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Ngày nay, trước những biến động hết sức to lớn của tình hình thế giới và trong nước, những quan điểm về giáo dục lý luận chính trị của Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn luôn là kim chỉ nam cho Đảng nói chung, cho mỗi cán bộ, đảng viên nói riêng để thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, hoàn thành mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời.
2. Bảo tàng Hồ Chí Minh với công tác tuyên truyền, giáo dục chính trị cho cán bộ, chiến sĩ Quân đội
Ngày 25/11/1970, hơn một năm sau ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đi xa, trong niềm tiếc thương vô hạn, với lòng kính yêu và biết ơn sâu sắc đối với Người, thể theo nguyện vọng của toàn Đảng và toàn dân ta, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Quyết định số 206-NQ/TƯ về việc thành lập Ban Phụ trách xây dựng Bảo tàng Hồ Chí Minh. Sau gần 20 năm xây dựng, Bảo tàng Hồ Chí Minh chính thức mở cửa đón khách tham quan ngày 19/5/1990 đúng vào dịp kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Từ đó đến nay, trải qua hơn 30 năm hoạt động, có thể nói từ Bảo tàng Hồ Chí Minh, cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, tấm gương của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lan tỏa và có ảnh hưởng đặc biệt đến nhận thức và hành động của Đảng ta, nhân dân ta và bạn bè quốc tế. Bảo tàng Hồ Chí Minh đã thực sự không chỉ trở thành một “trung tâm nghiên cứu” những tư liệu, hiện vật và di tích lịch sử có quan hệ đến đời sống và hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh vĩ đại trong suốt quá trình đấu tranh cách mạng của Người, mà còn trở thành một giảng đường, nơi tuyên truyền, giáo dục quần chúng về sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức và phong cách của Người thông qua những tư liệu, hiện vật và di tích về Người.
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ VII, Đảng đã chỉ rõ: Lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động... Tiếp đó, ngày 27/3/2003, Ban Bí thư Trung ương Đảng ra Chỉ thị số 23-CT/TW về đẩy mạnh nghiên cứu, tuyên truyền, giáo dục tư tưởng Hồ Chí Minh trong giai đoạn mới. Từ đó, có thể hiểu giáo dục chính trị là quá trình phổ biến, truyền bá những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân nhằm hình thành thế giới quan khoa học, phương pháp tư duy, phương pháp làm việc biện chứng và góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc để mỗi cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình. Đồng thời, bộ môn Tư tưởng Hồ Chí Minh được đưa vào giảng dạy trong tất cả các trường đại học cũng như các cấp đào tạo lý luận chính trị như một bộ môn bắt buộc đối với tất cả sinh viên của các cấp, các ngành đào tạo. Ngay từ thời điểm đó, Ban lãnh đạo Bảo tàng Hồ Chí Minh đã quán triệt, chỉ đạo các cán bộ làm công tác thuyết minh nghiên cứu, đưa các nội dung chuyên đề trong bộ môn này vào các bài thuyết minh, theo hướng phù hợp với các đối tượng khách tham quan.
Bên cạnh đó, nhận thức sâu sắc về vị trí, vai trò của công tác giáo dục lý luận chính trị trong việc trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, góp phần nâng cao nhận thức, bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, lối sống, ý thức chấp hành pháp luật Nhà nước, kỷ luật Quân đội và tinh thần cảnh giác cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ trong Quân đội, từ đó, xây dựng Quân đội vững mạnh về chính trị, làm cơ sở để nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của Quân đội. Trong những năm qua, Bảo tàng Hồ Chí Minh đặc biệt chú trọng đến công tác giáo dục chính trị đối với cán bộ, chiến sĩ Quân đội thông qua các hoạt động tuyên truyền, giáo dục tại Bảo tàng, đồng thời coi đây là một trong những nhiệm vụ hàng đầu trong hoạt động tuyên truyền, giáo dục của Bảo tàng.
Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, giáo dục lý luận chính trị chính là gắn lý luận với thực tiễn, học đi đôi với hành. Mối quan hệ qua lại giữa lý luận và thực tiễn là phản ánh mối quan hệ quá trình nhận thức biện chứng thực tế khách quan, từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn. Thực tiễn là nguồn gốc, là cơ sở, là động lực của lý luận. Với chức năng là nơi trưng bày tài liệu, hiện vật về cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh; đồng thời, nghiên cứu và giáo dục khoa học thông qua hiện vật, di tích liên quan đến cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Người, rất nhiều tài liệu, hiện vật đa dạng và phong phú gắn với cuộc đời hoạt động của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong từng giai đoạn lịch sử của dân tộc được trưng bày tại không gian trưng bày của Bảo tàng. Những tài liệu, hiện vật này chính là những minh chứng khách quan mang tính lịch sử và có tính trực quan sinh động phản ánh rõ nét và chân thực về tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người. Ngoài ra, bằng phương pháp trưng bày hiện đại, khoa học, ấn tượng, có tính gợi mở và khơi gợi trí tò mò, mong muốn được khám phá, tìm hiểu sâu hơn của người xem..., nhờ đó đã tạo được sự hấp dẫn, khiến cho nội dung cần truyền tải cũng trở nên thu hút và dễ tiếp cận hơn. Chính vì vậy, trong nhiều năm qua, Bảo tàng Hồ Chí Minh đã luôn tích cực phối hợp với các học viện, nhà trường trong Quân đội như Học viện Kỹ thuật quân sự, Học viện Hậu cần, Trường Sĩ quan Lục quân 1, Trường Sĩ quan Pháo binh.., và các đơn vị bộ đội tổ chức cho cán bộ, học viên đến tham quan, học tập, tìm hiểu về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh như các chương trình ngoại khóa sau khi hoàn thành mỗi khóa học, chuyên đề về tư tưởng Hồ Chí Minh. Để các buổi tham quan đạt hiệu quả cao, các cán bộ thuyết minh của Bảo tàng đã nghiên cứu xây dựng nội dung bài thuyết minh theo chuyên đề phù hợp và bám sát chương trình học cũng như nhu cầu giáo dục chính trị của các học viện, nhà trường trong Quân đội. Sau khi tham quan, các cán bộ, học viên, chiến sĩ sẽ viết thu hoạch về nội dung chuyên đề được trải nghiệm hoặc viết về những cảm nhận, những điều thu được sau khi tham quan tại Bảo tàng. Đồng thời, Bảo tàng cũng phát phiếu thăm dò, lấy ý kiến của cán bộ, chiến sĩ, các đơn vị bộ đội về tinh thần, thái độ phục vụ, về hệ thống trưng bày, về nội dung thuyết minh để từ đó bổ sung, hoàn thiện bài thuyết minh, nhằm đáp ứng tốt nhất yêu cầu cũng như mục đích giáo dục chính trị đối với cán bộ, chiến sĩ Quân đội.
Song song với việc tổ chức tham quan học tập tại Bảo tàng cho cán bộ, chiến sĩ Quân đội, Bảo tàng Hồ Chí Minh còn phối hợp tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề, các buổi sinh hoạt chính trị, qua đó, góp phần chuyển tải một cách chuyên sâu, chi tiết, bám sát hơn với nội dung mà các đơn vị yêu cầu. Cách thức này đã khiến sự tương tác, tìm hiểu của các cán bộ, chiến sĩ trong chương trình giáo dục tăng cao, các buổi nói chuyện chuyên đề cũng trở nên sôi nổi và có hiệu quả hơn. Đa số những phản hồi từ phía cán bộ, chiến sĩ Quân đội đều nhận định rằng, hình thức nói chuyện chuyên đề là hình thức gây hứng thú cho cán bộ, chiến sĩ và khiến họ dễ tiếp thu các tri thức. Đến tham quan Bảo tàng, cán bộ, chiến sĩ được trao đổi tại các buổi nói chuyện chuyên đề, giúp họ nhận thức đầy đủ hơn và thấy tự hào hơn về quá trình lãnh đạo của Đảng, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, về sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam qua hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, nhất là về cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh.
Bên cạnh đó, để góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục của Bảo tàng nói chung và hiệu quả giáo dục chính trị cho các cán bộ, chiến sĩ Quân đội nói riêng, Bảo tàng Hồ Chí Minh còn tổ chức các buổi trưng bày chuyên đề nhân kỷ niệm Ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng như những sự kiện lớn, trọng đại của đất nước. Các trưng bày chuyên đề không chỉ phong phú về nội dung mà còn thường xuyên được đổi mới về hình thức thể hiện để những câu chuyện, tài liệu, hiện vật có liên quan đến Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày càng đến gần hơn với công chúng, nhất là các cán bộ, chiến sĩ Quân đội. Đặc biệt, trong những năm gần đây, thông qua các trưng bày chuyên đề, Bảo tàng Hồ Chí Minh đã công bố những hiện vật gốc, vốn vẫn luôn được bảo quản, giữ gìn trong Kho Cơ sở của Bảo tàng, góp phần nâng cao hiệu quả trong công tác tuyên truyền về di sản Hồ Chí Minh, về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh và cập nhật kịp thời, hiệu quả các đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước.
Trong tình hình hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ số phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Vì vậy, giáo dục chính trị cho cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân nói chung và cán bộ, chiến sĩ Quân đội nói riêng là một trong những việc làm cần thiết và có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực, trung thành tuyệt đối với mục tiêu lý tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Để tăng cường tính hiệu quả của công tác giáo dục của Bảo tàng nói chung và công tác giáo dục chính trị cho cán bộ, chiến sĩ Quân đội nói riêng, trong thời gian tới, Bảo tàng Hồ Chí Minh sẽ tiếp tục chú trọng đến việc nâng cao trình độ, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác thuyết minh; đổi mới, nâng cao chất lượng các trưng bày chuyên đề, hoàn chỉnh hệ thống trưng bày cố định; xây dựng và tổ chức hiệu quả các chương trình giáo dục khám phá phù hợp với chương trình học tập của các đối tượng; tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các đơn vị tổ chức tốt các buổi tham quan học tập về tư tưởng Hồ Chí Minh...
Có thể nói, trong giai đoạn hiện nay, Bảo tàng Hồ Chí Minh vẫn và sẽ luôn là một trung tâm văn hóa, một trường học lớn, là cầu nối văn hóa góp phần đưa tư tưởng, đạo đức, phong cách của Chủ tịch Hồ Chí Minh lan tỏa không chỉ đến mọi cán bộ, chiến sĩ Quân đội mà còn đến nhân dân trên mọi miền đất nước và bạn bè khắp năm châu, để tư tưởng, đạo đức Hồ Chí Minh mãi là ánh sáng dẫn đường, là nguồn động lực để mỗi người đóng góp sức mình vào sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn, đúng như ý nguyện của Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời./.
Chú thích:
(1) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Sđd, tr.289.
(2) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 6, Sđd, tr.357.
(3) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 2, Sđd, tr.279.
(4) Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Sđd, tr.312.
(5) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 6, tr.208.
(6) Hồ Chí Minh, Toàn tập, Sđd, tập 11, tr.91.
ThS Đỗ Thị Thu Hằng
Phó Giám đốc Bảo tàng Hồ Chí Minh
