Chủ tịch Hồ Chí Minh - lãnh tụ thiên tài, người thầy vĩ đại của cách mạng Việt Nam; Anh hùng giải phóng dân tộc; danh nhân văn hóa kiệt xuất; Người tượng trưng cho tinh hoa của dân tộc Việt Nam; là tấm gương sáng ngời về phẩm chất đạo đức của người cách mạng. Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của Người gắn liền với những chiến thắng vĩ đại của dân tộc Việt Nam trong thế kỷ XX. Tư tưởng và tấm gương đạo đức của Người mãi mãi là kim chỉ nam cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân học tập, noi theo.
Những nơi Người đã từng sống và làm việc dù ở Việt Nam hay ở nhiều nơi trên thế giới, nay trở thành địa danh lịch sử - văn hóa để giáo dục truyền thống cho các thế hệ. Khu Di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Đá Chông (Khu Di tích K9) là địa danh lịch sử - văn hóa như vậy. Nơi đây đã gắn liền với Bác sinh thời và khi Người đã đi xa.
K9 là nơi Bác chọn
Tháng 5/1957, trong một lần đi kiểm tra Trung đoàn 36, Sư đoàn 308 tập mẫu chiến thuật “Trung đoàn bộ binh tăng cường tiến công quân địch phòng ngự có chuẩn bị”, Bác đã dừng chân nghỉ, ăn cơm trưa trên đồi, nơi có 3 mỏm đá nhọn như hình mũi chông, ngọn mác xếp liền kề nhau. Cũng chính vì vậy mà tên địa danh của khu vực được gọi là Đá Chông. Người thấy địa thế nơi đây hiểm trở, phong cảnh đẹp, khí hậu mát mẻ, Bác đã trao đổi với các đồng chí cùng đi, ngỏ ý chọn vị trí này làm nơi nghỉ ngơi, làm việc của Bác và Trung ương. Giao thông ở khu vực K9 thuận lợi cả về đường bộ, đường thủy và đường không: Đường bộ đi theo Tỉnh lộ 87 xuôi thị xã Sơn Tây về trung tâm Thủ đô; đường thủy xuôi sông Đà về Hà Nội, hoặc khi cần thiết có thể qua sông Đà sang Phú Thọ lên Tây Bắc; đường không, ngay sát chân núi U Rồng có một bãi đất phẳng tự nhiên, máy bay trực thăng có thể cất cánh, hạ cánh thuận lợi.
Sáng ngày 23/02/1958, Bác Hồ lên thăm, xem xét lại địa bàn khu vực Đá Chông và quyết định chọn nơi đây để xây dựng làm căn cứ của Trung ương. Cùng đi với Bác có đồng chí Nguyễn Lương Bằng - Ủy viên Trung ương Đảng và một số đồng chí của Chủ tịch phủ và lãnh đạo tỉnh Sơn Tây.
Sau chuyến đi của Bác, Tổng cục Hậu cần Quân đội nhân dân Việt Nam được lệnh xây dựng một số ngôi nhà cấp bốn trong khu vực Đá Chông. Bước sang năm 1959, trước nguy cơ của một cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân ra miền Bắc của đế quốc Mỹ, Cục Doanh trại, Tổng cục Hậu cần được lệnh tiếp tục lên xây dựng Khu căn cứ của Trung ương (Công trường 5, ký hiệu KV), Bộ đội Công binh xây dựng một hệ thống công sự kiên cố. Công trình được chuẩn bị từ tháng 6/1959 - 9/1959 tiến hành khởi công xây dựng. Theo gợi ý của Bác, khu căn cứ của Trung ương chia làm 3 khu vực: Khu A dành cho Bộ Chính trị họp và tiếp khách; khu B dành cho các đồng chí Trung ương nghỉ; khu C dành cho các đồng chí bảo vệ và phục vụ.
Quá trình thi công, Bác Hồ đã lên thăm và kiểm tra nhiều lần:
Ngày 20/6/1959, nhân dịp đi thăm và nói chuyện với hơn 2.000 đồng bào huyện Quốc Oai đang làm việc trên công trường đê Ngọc Tảo, huyện Phúc Thọ, Bác Hồ đã lên xem xét tình hình thi công, xây dựng Công trường 5.
Sáng ngày 28/01/1960 (tức ngày mồng Một Tết năm Canh Tý), Bác Hồ lên Đá Chông thăm và chúc Tết cán bộ, chiến sĩ bảo vệ và công nhân trên công trường. Biết một số anh em công nhân là người miền Nam rất nhớ nhà, Bác căn dặn: Các cô, các chú nhớ miền Nam thì phải làm việc bằng hai để góp phần xây dựng miền Bắc tiến lên chủ nghĩa xã hội, giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc.
Ngày 15/3/1960, ngôi nhà 2 tầng hoàn thành, Bác Hồ đã đi bằng máy bay trực thăng lên dự buổi khánh thành.
Sau khi xây dựng xong, toàn bộ khu vực được giao cho Văn phòng Chủ tịch phủ quản lý và lực lượng bảo vệ là cán bộ, chiến sĩ Đoàn Tân Trào (Công an nhân dân vũ trang). Công trường 5 được đổi tên là K9.
Đầu tháng 3/1961, Bác Hồ cùng đồng chí Hà Vỹ, Đại sứ Trung Quốc tại Việt Nam lên thăm Đá Chông, chuẩn bị đón Đoàn đại biểu Phụ nữ Trung Quốc sang thăm và dự Đại hội Phụ nữ Việt Nam lần thứ III.
Ngày 13/3/1961, Bác Hồ đón tiếp bà Đặng Dĩnh Siêu, Phu nhân Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai dẫn đầu và đồng chí Hà Vỹ. Tại đây, bà Đặng Dĩnh Siêu đã trồng 2 cây ngọc lan và chụp ảnh lưu niệm. Buổi trưa hôm đó, Bác Hồ mời đoàn dùng cơm và nghỉ tại phòng khách ngôi nhà 2 tầng.
Ngày 24/01/1962, Bác Hồ cùng Đoàn cán bộ Quân đội Liên Xô, do Anh hùng phi công vũ trụ G.M Ti-tốp dẫn đầu đi bằng máy bay trực thăng lên thăm khu vực Đá Chông. Bác và Anh hùng G.M Ti-tốp trồng 2 cây vàng anh. Buổi trưa, Bác Hồ mời Đoàn dùng cơm và nghỉ tại nhà khách ở Đá Chông.
Sự kiện Bác Hồ tiếp hai vị khách quốc tế tại K9 có ý nghĩa rất lớn, đây là một cử chỉ rất thân tình của Bác đối với nhân dân Liên Xô và nhân dân Trung Quốc anh em. Hiện nay, 2 cây vàng anh do Bác và Anh hùng G.M Ti-tốp trồng vẫn bốn mùa xanh lá, trổ hoa thơm ngát, tượng trưng cho tình bạn, tình đồng chí thủy chung của nhân dân Việt Nam với bạn bè quốc tế.
Ngày 19/5/1963, Bác Hồ lên Đá Chông làm việc và nghỉ. Anh em trong tổ bảo vệ và phục vụ tại đây chuẩn bị chúc mừng lần thứ 73, ngày sinh của Bác thì sáng sớm đã thấy Bác xuống thăm nơi ở của anh em. Trong khi Bác đang nghỉ tại ngôi nhà 2 tầng, đồng chí Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng và đồng chí Phạm Văn Đồng, Thủ tướng Chính phủ lên thăm. Bác cùng đồng chí Lê Duẩn và đồng chí Phạm Văn Đồng ăn cơm trưa, trao đổi công việc.
Ngày 20/9/1964, Bác Hồ lên Đá Chông. Cùng đi có Thủ tướng Phạm Văn Đồng và một số đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên dự khuyết Bộ Chính trị. Tại ngôi nhà 2 tầng, Bác và Thủ tướng Phạm Văn Đồng cùng các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị trao đổi về tình hình quốc tế và trong nước từ sau “Sự kiện Vịnh Bắc bộ” ngày 05/8/1964; bàn luận và quyết định một số vấn đề về công tác phòng không nhân dân.
Trong những lần lên làm việc tại Đá Chông, Bác và các đồng chí trong Bộ Chính trị đã đi thăm một số nơi trong khu vực: Bác đã tới xóm Đồi thăm gia đình cụ Cẩm; đồng chí Lê Duẩn, đồng chí Phạm Văn Đồng đến thăm xóm Sung và thăm xã Đồng Luận, huyện Thanh Thủy, Phú Thọ; Đại tướng Võ Nguyên Giáp thăm xóm Đồi, xã Thuần Mỹ.
K9 là nơi chủ yếu giữ gìn thi hài Bác giai đoạn 1969 - 1975
9 giờ 47 phút, ngày 02/9/1969, Hồ Chủ tịch qua đời. Thể theo nguyện vọng của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân ta, Bộ Chính trị Trung ương Đảng đã quyết định giữ gìn lâu dài thi hài Bác và xây dựng Lăng của Người để các thế hệ người Việt Nam và bạn bè quốc tế được đến viếng Người. Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng đã xây dựng Công trình 75A tại Quân y Viện 108, Thủ đô Hà Nội để bảo vệ, giữ gìn thi hài Bác trước khi xây dựng Công trình Lăng.
Song, từ cuối năm 1969, cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta bước vào giai đoạn quyết định. Đề phòng chiến tranh có thể xảy ra trên phạm vi cả nước, nhất là Thủ đô Hà Nội và một số thành phố, thị xã, Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương quyết định tìm một vị trí thật yên tĩnh, bí mật, xa Hà Nội, thuận tiện cho di chuyển thi hài Bác nếu chiến tranh lan rộng. Đá Chông đã được quyết định chọn là nơi giữ gìn thi hài Bác. Khu căn cứ Đá Chông bước vào giai đoạn thực hiện nhiệm vụ đặc biệt “Giữ yên giấc ngủ của Người”.
Theo Thiếu tướng Trần Kinh Chi, nguyên Ủy viên thường trực Ban Chỉ đạo giữ gìn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh của Quân ủy Trung ương: Sở dĩ Đá Chông được chọn vì nằm trong dải rừng nối liền với núi Ba Vì. Từ trên cao nhìn xuống, các công trình ở đây nằm trong một vệt rừng và cũng không có những đặc điểm địa hình khác biệt, dễ bị chú ý, nên có nhiều thuận lợi trong việc giữ bí mật. Đá Chông không quá xa Thủ đô Hà Nội, di chuyển thi hài Bác tương đối thuận lợi, lại nối liền với các khu vực có địa hình rừng núi an toàn, có thể cơ động trong những tình huống đặc biệt và có một điều không được nói lên thành lời, nhưng trong tâm thức ai cũng biết: Nơi đây lúc sinh thời, Bác Hồ đã chọn là nơi làm việc của Trung ương Đảng.
Ngày 10/9/1969, một số cán bộ của Bộ Tư lệnh Công binh và Tiểu đoàn 144 - Bộ Tổng Tham mưu đã lên Đá Chông để khảo sát, thiết kế, cải tạo lại công trình và nhận bàn giao toàn bộ khu vực do Đoàn Tân Trào (Công an nhân dân vũ trang) và Văn phòng Trung ương giao lại.
Trong điều kiện thi công khó khăn, phải bảo đảm bí mật, thời gian gấp, với quyết tâm cao Tiểu đoàn 2, Trung đoàn 259, Bộ Tư lệnh Công binh đã hoàn thành tốt nhiệm vụ. Sau hơn 3 tháng thi công, ngày 15/12/1969, công trình phục vụ nhiệm vụ giữ gìn thi hài Bác, gồm: phòng giữ gìn thi hài, hầm ngầm đã hoàn thành, mang mật danh K84 (tức công trình 75 ở Hà Nội + K9 ở Đá Chông thành K84).
Trong 6 năm chiến tranh ác liệt (1969 - 1975), thi hài Bác đã được bảo vệ, giữ gìn chủ yếu tại K84 với tổng thời gian của 3 giai đoạn, từ: 24/12/1969 - 03/12/1970, 19/8/1971 - 11/7/1972 và từ 8/02/1973 - 18/7/1975, với tổng thời gian là bốn năm, bốn tháng, 19 ngày. Khu Căn cứ K84 đã hoàn thành trọng trách giữ an toàn thi hài của Bác trong những năm chiến tranh và trước sự đe dọa của thiên tai. Thực tiễn đó càng chứng minh quyết định hết sức đúng đắn của Bộ Chính trị. Đồng thời, khẳng định vị trí hết sức chiến lược của vùng đất Đá Chông - K9.
Phát huy ý nghĩa lịch sử, văn hóa của Khu Di tích K9
Sau khi đón Bác về Lăng của Người (ngày 18/7/1975), K9 trở thành căn cứ dự phòng phục vụ nhiệm vụ giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh. Nhiệm vụ bảo vệ, giữ gìn, tôn tạo Khu Di tích K9 được Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng giao cho Đội 285 (tiền thân của Đoàn 285 hiện nay).
Đầu năm 1995, thực hiện ý kiến chỉ đạo của đồng chí Đỗ Mười, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII); sau khi báo cáo Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh tổ chức đón tiếp các cơ quan, đơn vị, đoàn thể địa phương vào tham quan Khu Di tích K9, góp phần tuyên truyền về cuộc đời, sự nghiệp cách mạng của Chủ tịch Hồ Chí Minh và những công việc thầm lặng của Bội đội Bảo vệ Lăng trong quá trình thực hiện nhiệm vụ chính trị đặc biệt.
Trong 28 năm qua (1995 - 2023), Khu Di tích Đá Chông - K9 đã đón tiếp 107.658 đoàn khách, với 3.369.513 lượt người, gồm: Các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước, lãnh đạo các bộ, ban, ngành ở Trung ương, các địa phương và nhiều đoàn đại biểu của các cơ quan, đơn vị, nhà trường đến dâng hương tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh; tham quan khu vực, trồng cây lưu niệm, tổ chức lễ báo công, lễ kết nạp Đảng, kết nạp Đoàn, sinh hoạt truyền thống. Ngày 19/5/2017, Khu Di tích Đá Chông - K9 cũng bắt đầu mở cửa đón các đoàn quốc tế đến tham quan.
Để phục vụ công tác bảo quản, tôn tạo Khu Di tích Đá Chông - K9, nhiều tập thể, cá nhân đã tham gia đóng góp ý kiến, trao tặng hiện vật, cây trồng và phối hợp cùng với đơn vị hằng năm tổ chức “Tết trồng cây đời đời nhớ ơn Bác” tạo cảnh quan, môi trường Khu Di tích Đá Chông - K9 ngày càng xanh - sạch - đẹp.
Đề án “Giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh và phát huy ý nghĩa chính trị, văn hóa của Công trình Lăng trong giai đoạn mới” được Bộ Chính trị thông qua tại Kết luận số 328, ngày 19/4/2010. Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quyết định số 2341/QĐ-TTg, ngày 22/12/2010 và Thường vụ Quân ủy Trung ương ban hành Nghị quyết số 122, ngày 08/3/2012 về “Lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ giữ gìn lâu dài, bảo vệ tuyệt đối an toàn thi hài Chủ tịch Hồ Chí Minh và phát huy ý nghĩa chính trị, văn hóa của Công trình Lăng trong giai đoạn mới”.
Hiện nay, hàng ngày lớp lớp con cháu các thế hệ Việt Nam về Khu Di tích Đá Chông - K9 để học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Nơi chứa đựng tình cảm, phong cách của Bác, từ việc Người nhắm hướng cho ngôi nhà chính, trực tiếp duyệt thiết kế, cắm cọc, chỉ bảo làm đường đi, lối lại; thăm hỏi, động viên cán bộ, chiến sĩ trực tiếp làm nhiệm vụ xây dựng; dặn dò, giao tiếp với nhân dân, căn dặn giữ gìn bí mật, thực hành tiết kiệm,… Những hành động, cử chỉ đó đã làm nên phong cách Hồ Chí Minh, hết sức bình dị mà vĩ đại, vừa cụ thể, vừa đảm bảo để hoàn thành nhiệm vụ lớn.
Vì vậy có thể nói, Khu Di tích Đá Chông - K9 là công trình mang giá trị văn hóa lịch sử to lớn, là nơi đồng bào, đồng chí, khách quốc tế đến tham quan, tưởng niệm, góp phần quan trọng vào việc giữ gìn, truyền bá, nâng cao giá trị đạo đức, phát triển nền tảng tư tưởng Hồ Chí Minh trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.
Đại tá Phạm Văn Hiền
Đoàn trưởng Đoàn 285
Bộ Tư lệnh Bảo vệ Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh
